Artykuły

Jednym z najważniejszych wydarzeń tegorocznej Warszawskiej Jesieni będzie polska premiera opery Agaty Zubel "Bildbeschreibung". Zubel jest jednocześnie twórcą i wykonawcą - pisze Anna S. Dębowska w Gazecie Wyborczej - Co Jest Grane.

Jest dziś najbardziej wziętym na świecie polskim kompozytorem, nie licząc Krzysztofa Pendereckiego, który w tym roku kończy 85 lat. Miesiąc temu w Berlinie odebrała Europejską Nagrodę Kompozytorską w wysokości 5 tys. euro za swój nowy utwór "Fireworks", fantastyczny fajerwerk orkiestrowy, który zabrzmiał w sierpniu w berlińskim Konzerthausie i na londyńskich Promsach, jednym z najważniejszych festiwali muzycznych na świecie. - To było wspaniałe wykonanie pod dyrekcją Gianandrei Nosedy w Royal Albert Hall, gdzie mojego utworu słuchało sześć tysięcy osób, a biorąc pod uwagę, że koncert był transmitowany przez radio BBC, moje audytorium mogło liczyć nawet milion słuchaczy - opowiada kompozytorka.

BOLZANO, WARSZAWA, WIEDEŃ

Agata Zubel, rocznik 1978, była już bohaterką sążnistych artykułów w tak renomowanych dziennikach jak "The New York Times" czy "Frankfurter Allgemeine Zeitung", których dziennikarze zachwycali się muzyką polskiej kompozytorki oraz jej sceniczną osobowością i wspaniałymi możliwościami wokalnymi.

Zubel należy bowiem do tych nielicznych twórców, którzy są wykonawcami własnych utworów. W słynnym Walt Disney Concert Hall w Los Angeles śpiewała partię sopranową we własnym utworze pt. "Chapter 13" na podstawie "Małego Księcia", którą zamówiła u niej Los Angeles Philharmonic.

Jej utwory wykonują najlepsze zespoły muzyki współczesnej w Europie. Tak będzie też w przypadku jej nowej opery zatytułowanej "Bildbeschreibung" ("Opis obrazu"). Pierwsze wykonanie odbyło się 6 września tego roku na Transart Festival w Bolzano. 27 września usłyszy ją publiczność festiwalu Warszawska Jesień, a dwa dni później utwór zabrzmi w wiedeńskim Konzerthausie - we wszystkich trzech przypadkach w wersji koncertowej, bez inscenizacji.

- Zespół Klangforum Wien poprosił mnie o skomponowanie utworu z gatunku teatru muzycznego. Wiedząc, z jak wspaniałym zespołem muzyków mam do czynienia, napisałam dla nich wiele partii solowych, w których mogą popisowo pokazać swoje możliwości w grze na instrumentach - mówi kompozytorka, która sama wykonuje partię sopranową, a partneruje jej Frank Woerner (baryton).

Agata Zubel ma duże doświadczenie w łączeniu muzyki i słów poetów (Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Samuel Beckett) w nowe jakości artystyczne, intrygujące dzieła muzyczne, których sama jest sugestywną wykonawczynią. Znajdziemy je na wydanej przez Kairos płycie "Not I", którą Zubel nagrała przed paroma laty z Klangforum Wien.

ZAGADKOWY TEKST LEWICUJĄCEGO NIEMIECKIEGO DRAMATOPISARZA

Opera zamówiona przez Klangforum Wien i Instytut Adama Mickiewicza powstawała w ciągu kilku lat i została ukończona w 2016 roku. Zubel sięgnęła po tekst Heinera Muellera, głośnego w latach 80. XX wieku niemieckiego dramatopisarza, poety, prozaika i reżysera (zmarł w 1995 roku). Był artystą mocno lewicowym, o poglądach komunistycznych, związanym ideowo z Niemiecką Republiką Demokratyczną, jednocześnie artystą, który fascynował zachodnią publiczność, artystów i krytyków. Jako komunista wielokrotnie wyrażał swój sceptyczny stosunek wobec mieszczańskiego gatunku scenicznego, jakim jest opera. O "Madame Butterfly" Pucciniego miał powiedzieć, że jest to "kicz nieznośny". Jak na ironię jego teksty cieszyły się zainteresowaniem muzyków i kompozytorów. Przed Agatą Zubel adaptowali je tacy kompozytorzy, jak Wolfgang Rihm, Paul Dessau ("Lanzelot"), Georges Aperghis i Heiner Goebbels. Ale wkład Muellera w rozwój współczesnej opery nie ograniczał się tylko do dostarczania materiału słownego czy literackiej podstawy dla teatru muzycznego. Współpracował z Luigim Nono i Robertem Wilsonem ("Hamlet Maszyna"), brał udział w projektach odnowy formy operowej w latach 80. XX wieku - sformułował np. "Sześć punktów o operze" - przeciw realizmowi, historyzmowi, tradycji.

"Krajobraz między stepem a sawanną, niebo w kolorze błękitu pruskiego, pływają w nim dwie olbrzymie chmury..." - tak zaczyna się "Opis obrazu" Heinera Muellera (przekład Jacka S. Burasa). Agata Zubel zwraca uwagę na gęsty od znaczeń i sensów język tej prozy.

- Mueller wykreował w tym tekście niesłychanie silną odpowiedź na pytanie "jak opisać obraz?". Dodanie do tego warstwy muzycznej z jej sensami i znaczeniami, podjęcie w dźwięku opowiedzianej przez niego historii, zamrożonej w czasie sytuacji dramatycznej było dla mnie dużym wyzwaniem - mówi kompozytorka. I dodaje: - On i ona uwięzieni w obrazie, zamknięci w ramach zatrzymanego czasu. Tylko na podstawie analizy tej utrwalonej chwili autor kreuje domniemane historie, które mogły zaprowadzić ich do tego momentu, nie szczędzi przy tym wyrafinowanej analizy naszej rzeczywistości i ponadczasowych pytań egzystencjalnych.

W jaki sposób przekazać to w muzyce, poprzez głosy i instrumenty? Przekonamy się 27 września podczas polskiej premiery w ATM Studio.

27 września, godz. 19.30, ATM Studio