Artykuły

Kim jest Faust Jerzego Sity? Takie pytanie zadaje sobie widz nie znajdując chyba jasnej odpowiedzi, bo takiej w ogóle nie ma. Sito napisał swą sztuką pięknym wierszem. Aluzja literacka, nie tylko zresztą w stosunku do dzieła Goethego, ale także do utworów polskich romantyków, stała się pretekstem, okazją do wypowiedzenia wielu wątpliwości, do ukazania wielu spraw tego świata, zagmatwanych, dziwnych, niepokojących. Faust jest naukowcem - to pewne. Ma jakieś trudności z otrzymaniem katedry - to także pewne. Sytuacja materialna nie do pozazdroszczenia. Komornicy wynoszą sprzęty. Wagner (domownik i uczeń Fausta) widzi jednak proste wyjście: można przecież złożyć ofertę na jeden, drugi uniwersytet, na objęcie jednej, drugiej katedry. Tylko, że Wagner skłonny byłby w imieniu Fausta przyjąć każdą propozycję, bo jest oportunistą, podczas gdy jego mistrz to raczej nonkonformista. Czy dlatego się waha z wyborem pracy? Być może. Niewykluczone także, że go to przestało interesować, bo ma co innego na głowie. Nie zajmują go też kobiety, o Małgorzacie nawet mu się nie śni. "Miłosny wątek Fausta na tym się urywa" - powiada sam w tym miejscu sztuki, gdzie jego pierwowzór goethow'ski zaczyna dopiero o Małgorzacie marzyć. Fausta trapią problemy ostateczne i najważniejsze. Bytu, istnienia, wszechświata, losu człowieka, losu ludzkości. Tylko, że współczesny Faust jest bogatszy o tragiczne doświadczenia, o literaturę, wiedzę o świecie. Więcej czytał, więcej przeżył, więcej wie. To nie jest już wiek XIX, tylko druga połowa XX. I diabły także się zmieniły. Wydoroślały. Nie wydobywają się z ognia, z kłębów dymu, ani z psiego korpusu. Wchodzą drzwiami jak ludzie i rozmawiają jak rodacy przy kielichu czystej z czerwoną kartką. Faust współczesny nie Jest już skłonny do pochopnych decyzji. Zresztą i Mefisto, nim mu zaproponuje podpisanie cyrografu, pokaże to i owo. Zobaczy więc Faust młodzież szaloną, zbuntowaną, anarchiczną, nierozróżniająca prowokacji od programu. Zobaczy Prezydenta, karykaturę władcy, który wygłasza okrągłe frazesy i który nie wie, że naprawdę już go w ogóle nie ma; a tymczasem salwy z karabinów maszynowych czynią z ludzi anioły. Zobaczy fałsz i obłudę, świat pozorów, który zastępuje świadome i twórcze działanie. "Pasja Doktora Fausta" to bardzo współczesna sztuka, wnosi własne spojrzenie poety, cenny głos w filozoficzno-społeczno-obyczajową dyskusję o naszym świecie. Utwór jest bogaty i wieloznaczny. Można go przełożyć na różne języki sceniczne: na kameralny dyskurs, gdzie zabrzmi tylko słowem, można, jak to uczynił Tadeusz Minc posłużyć się bogactwem środków teatralnych - obrazem, ruchem, dźwiękiem (bardzo sugestywna, nowoczesna muzyka Radwana). Pomysłowością, kompozycją, zgraniem zespołu odznaczają się zwłaszcza sceny w piwnicy Auerbacha i sceny uliczne z policją. Fausta i Mefista grają Krzysztof Chamiec i Tadeusz Borowski. Faust Chamca nie jest mityczny, jest swojski, codzienny i przez to jego racje czy niepokoje blisko korespondują z odczuciem widza. Chamiec odkrywa jednak do końca oblicza swego bohatera, pozostawiając pewien margines zagadki.

Z Mefistem, jakiego pokazał Tadeusz Borowski, chętnie by się zawarło pakt. Jest rozsądny, trzeźwy, życzliwy, dobrze zorientowany w stosunkach ziemskich, umie doradzić i pomóc w kłopotach, pożartować. To świetna rola. Warto jeszcze choć wspomnieć prezydenta - małą epizodyczną rolę Kazimierza Opalińskiego zagraną po mistrzowsku. Wśród innych licznych wykonawców zwracają uwagę Aniołowie Śmierci i Rozpaczy Józef Fryźlewicz i Krzysztof Wieczorek, Wagner - Janusz Kłosiński, Kacpar - Jerzy Turek, Auerbach - Lech Ordon.

Scenografia Mariana Kołodzieja zaczyna "grać" dopiero w finale. Wtedy puszczone w ruch koła zębate i mechanizmy tworzą nastrój niesamowity i przerażający, pointując scenę odczytywania cyrografu diabelskiego di zagłuszając świadomie jego treść. Dobrze pomyślana jest ta oprawa scenograficzna - nie przytłacza inscenizacji.