Szukanie klucza
Hanoch Levin należy do autorów, na których punkcie reżyserzy szaleją - przewartościowania będzie można upatrywać za parę lat, gdy już zdetronizuje go kolejna gwiazda dramatopisarstwa. Na razie fenomen tego twórcy odkrywać można nie tylko w teatrach, ale i dzięki małemu pokonferencyjnemu tomowi "Hanoch Levin w teorii i praktyce teatralnej - klucze interpretacyjne" - pisze Izabela Mikrut w Teatrze dla Was.
Zamiast szukać oryginalności i wczytywać się w nieznane teksty, reżyserami i kierownikami literackimi teatrów najwyraźniej rządzą druzgoczące mody. Kiedy jeden teatr odniesie sukces adaptacją sztuki zagranicznego autora, kolejni artyści w owczym pędzie rzucają się na nowo poznane nazwisko w przekonaniu, że sukces jest na wyciągnięcie ręki, a utwór na deskach scenicznych stanie się samograjem. Hanoch Levin należy do autorów, na których punkcie reżyserzy szaleją - przewartościowania będzie można upatrywać za parę lat, gdy już zdetronizuje go kolejna gwiazda dramatopisarstwa. Na razie fenomen tego twórcy odkrywać można nie tylko w teatrach, ale i dzięki małemu pokonferencyjnemu tomowi "Hanoch Levin w teorii i praktyce teatralnej - klucze interpretacyjne". Czytelnikom-widzom tłumaczą tu badacze i reżyserzy, co takiego w Levinie tkwi - że zmusza do przedstawiania ludzkich dramatów i upodleń z gorzkim śmiechem.
Każdy szkic w książce dotyczy innego aspektu twórczości Levina. Jest tu głos tłumaczki, próba odtworzenia filozofii przemycanej w sztukach, motyw komedii rodzinnych, lektury przez "tradycyjne" klucze: ironię czy skandal. Pojawiają się głosy sprzeczne - albo gloryfikujące Levina, albo krytyczne wobec powtarzalnych struktur i braku odkrywczości. Niektórzy chcą podpowiedzieć, jakimi sposobami czytać tę twórczość, wskazując możliwe tropy i rozwiązania, inni skupiają się nad jednym wybranym zagadnieniem w nadziei, że analiza szczegółu poprowadzi do zrozumienia koncepcji całości. Wszystkich łączy nadzieja na znalezienie jednoznacznych narzędzi do Levina. Żeby uzupełnić wizje kulturoznawców czy badaczy literatury - bo przecież Levin to również samodzielnie funkcjonujące dramaty - pojawia się głos przeciwwagi, spojrzenie reżyserów mierzących się z tymi utworami (co ciekawe, wszyscy piszą o Levinie, a Joanna Zdrada - o Joannie Zdradzie, może trzeba było zaznaczyć proporcje jako czynnik kwalifikujący tekst do tomu?). Czytelnicy otrzymują więc kolejną cenną perspektywę - dowiadują się, jaki pomysł na Levina mieli artyści, którzy wpłynęli na popularność tego autora w Polsce za sprawą konkretnych spektakli.
Konferencje mają to do siebie, że trudno na nich o pogłębione analizy tematu (przy ograniczeniu czasowym i objętościowym), ale ta książka została całkiem dobrze przygotowana. Nie ma w szkicach niepotrzebnych rozbiegówek ani powtórzeń, nie ma "studenckich" w formie przytoczeń szczegółów biografii (chyba że czemuś to akurat ma służyć). Istnieje za to szereg poruszanych przez Levina problemów oraz specyficzna poetyka przejawiająca się w eksponowaniu tego, co do niedawna jeszcze tabuizowane. Badacze skupiają się nie na tym, co tworzy Levin w swoich dramatach, ale na tym - po co. To cenne dla odbiorców zainteresowanych życiem teatralnym, pomaga zorientować się w autorskich wyborach i ich znaczeniach dla opowieści. Niewielka objętość tomu nie jest w tym wypadku wadą: artykuły są tu bowiem rzeczowe i pozbawione schematycznych odczytań. Dzięki różnorodności optyk łatwiej będzie czytelnikom zdobyć rozeznanie w zakresach tematycznych i możliwościach przekazów, jakie niosą sztuki Levina. Książka stanie się też automatycznie pozycją obowiązkową fanów poszczególnych spektakli - ci skonfrontują własne obserwacje z fachowym komentarzem i przybliżą się do teatralnych kategorii myślenia o tekstach. Jest to publikacja ważna i trafnie charakteryzująca Levina - mimo że podtytuł odrobinę deklasuje. Nie warto podchodzić do tomu jak to "materiałów pokonferencyjnych" - to raczej przewodnik po twórczości.
**
Hanoch Levin w teorii i praktyce teatralnej - klucze interpretacyjne. Materiały pokonferencyjne. Austeria, ADiT, Warszawa 2017.
