Artykuły

Niemal kompletne archiwum Henryka Mikołaja Góreckiego - m.in. słynna III Symfonia, korespondencja kompozytora, zawierająca ponad 100 listów, w tym list od kardynała Karola Wojtyły oraz nieznany dotąd utwór - znalazło się w zbiorach Biblioteki Narodowej.

Rękopisy jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorów ostatniego stulecia udało się zakupić dzięki pomocy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W czwartek w Pałacu Rzeczypospolitej w Warszawie odbyła się w tej sprawie konferencja prasowa. Wzięli w niej udział m.in. wicepremier, minister kultury prof. Piotr Gliński oraz dyrektor BN dr Tomasz Makowski.

- Cieszymy się bardzo, że archiwum jednego z największych polskich kompozytorów - Henryka Mikołaja Góreckiego, zmarłego 8 lat temu, (...) znajduje się w Bibliotece Narodowej. Udało się zakupić to archiwum dzięki uprzejmości rodziny, dzięki także profesjonalizmowi instytucji, która jest instytucją w dobrym tego słowa znaczeniu, zaufania publicznego i wiele spuścizn, wielkich artystów trafia do Biblioteki Narodowej - podkreślił Gliński.

Minister kultury zaznaczył, że do BN trafiły prawie wszystkie "zapisy nutowe, listy osobiste, w tym także list od Jana Pawła II, korespondencje z wieloma twórcami, a także dzienniki, które interpretują twórczość, a także plany twórcze, wielkiego kompozytora".

- To jest archiwum szalenie ciekawe, cenne z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego oczywiście, ale także archiwum, które będzie żywe, w tym sensie, że będzie dostępne badaczom, dostępne twórcom, tak jak to jest z całym zasobem Biblioteki Narodowej - podkreślił szef MKiDN.

Dyrektor BN podkreślił, że "jest to jedno z najcenniejszych archiwów muzycznych w ogóle w Polsce w tej chwili, nie tylko dlatego, że mówimy o jednym z najlepszych, najbardziej znanych na świecie polskich kompozytorów, ale także, dlatego że jest kompletne pod każdym niemal względem" - podkreślił Makowski. Jak mówił, w archiwum są opusy od 1 do 85, bez dwóch - 78 i 80. "W tym dzieła największe - III Symfonia, dzięki, której nazwisko Górecki jest powszechnie znane" - dodał.

Makowski wskazał, że w archiwum znajdują się także listy, w tym list, napisany w 1977 r. przez kardynała Karola Wojtyłę, który zapoczątkował powstanie dzieła Beatus vir op. 38. - Kiedy mówię, że jest to archiwum kompletne to również pod tym względem, że mamy czystopisy każdego z tych utworów sporządzone ręką kompozytora, z datą, nawet godziną, kiedy zakończył pracę nad danym utworem, ale także uzupełniony jest o wersję brudnopisową, o wszystkie próby, dyskusje, skreślenia, dodatki. Do niektórych z nich dołączone są zeszyty z inspiracjami literackimi - powiedział dyrektor BN.

Zwrócił uwagę, że "to jest rzadki przypadek, kiedy tej klasy kompozytor zostawia - pełne, tak wspaniałe archiwum, pokazujące sam proces twórczy". - Jesteśmy bardzo szczęśliwi, że archiwum Henryka Mikołaja Góreckiego nie wyjechało za granicę, że jest to archiwum, które pozostaje w Polsce. A wiemy, że część kompozytorów XX wieku, niestety swoje archiwa złożyło poza granicami Polski" - podkreślił Makowski. "Szczęśliwie to archiwum będzie już przechowywane stale w skarbcu Biblioteki Narodowej, bo na to zasługuje - dodał.

Makowski poinformował, że jedna z kompozycji, zatytułowana Susan (napisana na chór mieszany a capella), to utwór dotychczas nieznany i niepublikowany.

W informacji prasowej BN czytamy, że spadkobiercy kompozytora, wdowa, córka i syn, przekazali niemal komplet jego opusowanych utworów muzycznych (op. 1-85, bez 78 i 80), począwszy od wczesnych dzieł, takich jak Pieśni o radości i rytmie op. 7 oraz tych awangardowych, np. Zderzenia (Scontri) op. 17, poprzez - bodaj najsłynniejszą - III Symfonię "Symfonię pieśni żałosnych" op. 36 czy monumentalny psalm Beatus vir op. 38, a skończywszy na niezorkiestrowanej IV Symfonii "Tansman Epizody" op. 85.

Poszczególne rękopisy nutowe zostały starannie uporządkowane już przez samego kompozytora. W oddzielnie opisanych teczkach znalazły się zarówno czystopiśmienne autografy, jak i wersje robocze, egzemplarze z poprawkami, szkice czy nawet - jak w wypadku Kwartetów - notatki i zapiski dokumentujące proces twórczy.

BN zwraca uwagę, że jedna z kompozycji, zatytułowana Susan (napisana na chór mieszany a capella), to utwór dotychczas nieznany i niepublikowany, a oznaczony przez Góreckiego jako op. 84. Obok twórczości opusowanej w spuściźnie kompozytora zachowały się także rękopisy dzieł nienumerowanych, z Trzema utworami w dawnym stylu (1963) na czele.

- Szczególnie cennym materiałem, poszerzającym wiedzę o niektórych utworach, jest pięć zeszytów, zawierających fragmenty nutowe, diagramy i opisy. Górecki objaśnia w nich idee muzyczne wybranych dzieł, skomponowanych pod koniec lat 50. i w latach 60. Są nimi: Pięć utworów na fortepian op. 13, Trzy diagramy op. 15, Monologhi op. 16, Scontri op. 17, Diagram IV op. 18, cykl Genesis op. 19, Choros I op. 20, Muzyczka I op. 22 oraz Muzyczka II op. 23. Notatki kompozytora dotyczą także koncepcji niezrealizowanego utworu, Choros II, planowanego jako op. 21. - napisano w informacji prasowej nt. archiwum.

Jak podano, zbiór rękopisów muzycznych został uzupełniony przez obszerny fragment korespondencji Góreckiego, zawierający ponad 100 listów od różnych nadawców, głównie kompozytorów, muzyków i dyrygentów takich jak Witold Lutosławski, Michał Spisak, Tadeusz Baird, Włodzimierz Kotoński, Luigi Nono czy Yehudi Menuhin. Wśród listów jest także ten, napisany w 1977 r. przez kardynała Karola Wojtyłę, który zapoczątkował powstanie dzieła Beatus vir op. 38 - jest to jedna z najcenniejszych spuścizn muzycznych w Polsce.

Henryk Mikołaj Górecki urodził się 6 grudnia 1933 r. w Czernicy koło Rybnika. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach (obecna Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego).

W 1958 r. zadebiutował na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień". Po skończonych studiach w 1965 r. związał się z macierzystą uczelnią. Od 1968 r. był jej wykładowcą. W 1975 r. został rektorem tej uczelni; funkcję tę pełnił przez cztery lata.

Do najważniejszych utworów Góreckiego należą m.in.: "Epitafium", "Genesis I-III", "Trzy utwory w dawnym stylu", "Ad Matrem", II Symfonia "Kopernikowska", "Beatus vir", "Koncert na klawesyn i orkiestrę smyczkową", "Miserere", "Totus Tuus", I Kwartet smyczkowy "Już się zmierzcha", II Kwartet smyczkowy "Quasi una fantasia", "Małe requiem dla pewnej Polki" na fortepian i 13 instrumentów.

Światową sławę przyniosła Góreckiemu skomponowana w 1975 r. III "Symfonia pieśni żałosnych". Jednak dopiero po osiemnastu latach od jej powstania, dzięki nagraniu zespołu London Sinfonietta z solistką Dawn Upshaw, płyta rozeszła się w ponadmilionowym nakładzie na całym świecie, wchodząc do kanonu arcydzieł muzyki symfonicznej XX wieku.

Kompozytor został wyróżniony m.in. Orderem św. Grzegorza Wielkiego - najwyższym odznaczeniem papieskim, jakie może otrzymać osoba świecka. W październiku 2010 r. otrzymał najwyższe polskie odznaczenie - Order Orła Białego.

Henryk Mikołaj Górecki zmarł 12 listopada 2010 r. w Katowicach.

--

Na zdjęciu: minister kultury Piotr Gliński i dyrektor Biblioteki Narodowej, dr. Tomasz Makowski