Artykuły

"Porno" Andrása Visky'ego w reż. Ceziego Studniaka z Teatru Nowego w Poznaniu, gościnnie w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim. Pisze Maria Dworzecka w Teatrze dla Was.

Półnaga kobieta w klatce z cieniutkiej siatki bawi się swoim ciałem. To właśnie aktorka przygotowująca przedstawienie dla dzieci. A może wcale nie dla dzieci? To przecież zbyt wulgarne, żeby tak afiszować się ciałem, tego przecież się nie robi. I jeszcze tytuł, tak jednoznacznie wskazujący na to, czego można się spodziewać - porno. Ale tutaj o powszechnie rozumianym porno absolutnie mowy być nie może. Bohaterka całą sobą, od pierwszych chwil, gdy jeszcze nawet sama nie jest tego świadoma, walczy o wolność. Po kilku minutach jej monologu wiadomo już, że tylko w kluczu wolności można czytać przedstawienie Ceziego Studniaka.

W ogromnej potrzebie wolności twórczej młoda aktorka organizuje przedstawienia dla dzieci ulicy - jej "małych brudasów", którym pokazuje inny, kolorowy świat. Uczy je myślenia i wewnętrznej wolności. A właśnie z jej potrzeby wolności artystycznej rodzi się potrzeba zmiany, przeorganizowania świata. Nadania szaremu życiu wartości, a przede wszystkim radości. Potencjalnie niegroźna, tak jak pornografia, zaczyna stanowić zagrożenie dla całego systemu totalitarnego. Wewnętrzna wolność bohaterki, która otrzymuje właśnie pseudonim "Porno", jest na tyle silna, że wykracza poza rzeczywistość, w której się znajduje. Nie wpisuje się w sztywne ramy systemu, bo nie boi się władzy. Co więcej, żyje jak gdyby dyktatura nie istniała, a tego już nie wolno. To nie jest pożądane. To zabija.

W pewnym momencie pojawia się złowieszczo powtarzane pytanie o to "kto zabija? kto morduje?", które zaczyna przytłaczać. Pada obok lekkiego żartu, obok nostalgicznych rozważań, ale nie pada mimochodem. Jest w pełni zamierzone, ma zaburzać przekazywane treści. Widz natomiast zaczyna zastanawiać się nie kto zabija, ale kogo zabijają. "Porno" nie chce wypowiadać wojny systemowi, nawet nie ma świadomości, że to robi. Jako jednostka nie jest w stanie w pojedynkę systemu złamać, więc system, kawałek po kawałku, bez narażenia siebie na szwank, powoli łamie i zabija ją samą. Zabija jej twórczość, zabija miłość, by na koniec zabić jej wolność.

Ogromną zasługą Ceziego Studniaka jest to, że swoim spektaklem dał wolność utworowi Andrása Viskiego i samej aktorce, która miała możliwość przepuścić go przez swoją wrażliwość. Połączenie minimalistycznej scenografii, lekkiej i znaczącej warstwy muzycznej z nadaniem spektaklowi rytmu naprzemiennych raportów i swobodnych zwierzeń tworzą spójną całość. Wszystko to sprawia, że reżyseria zdaje się być cudownie przeźroczystą. W tym wszystkim przesycona jest szacunkiem dla doświadczeń pierwowzorów bohaterów, na podstawie których powstał tekst Viskiego.

Niezwykle energetyczna Edyta Łukaszewska poprzez niesamowite przejścia między stanami emocjonalnymi jest w swojej roli na wskroś prawdziwa, jej łzy też są prawdziwe. Zamknięta w klatce, ciałem i sposobem gry tworzy przestrzenie i rzeczywistości. Potrafi zaciekawić widza, buduje w nim skupienie i uważność. Do głębi porusza brawurowo zagrana scena przesłuchania i następujące po niej wyznania już nie wolnej artystki, ale kobiety złamanej przez zderzenie z władzą totalitarną, człowieka, który stracił absolutnie wszystko. Przede wszystkim zaś pokazuje, że śmierć również jest wolnością. Niestety jedyną, która granej przez nią bohaterce pozostała.

"Porno" z samego założenia nie ma mieć szczęśliwego zakończenia. Klęskę zwiastują już pierwsze słowa o dyktaturze. Spektakl może być odczytywany jako przestroga, choć w żaden sposób nie prognozuje przyszłości. Jednak mówi o tym, co wydarzyło się naprawdę, a co nigdy nie powinno było mieć miejsca. To raczej hołd składany zniewolonym. Ale przede wszystkim jest to głośne wołanie o wzajemną miłość braterską ludzi i wypływającą z niej wolność. Trzeba je cenić, pielęgnować i kochać, jak bohaterka. Ponad życie.

---

Spektakl został zaprezentowany 1.12.2017 r. w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim w ramach Tygodnia Węgierskiego.