Artykuły

"Podwyżka" Georgesa Pereca w reż. Tomasz Cymermana w Teatrze im. Kochanowskiego w Opolu. Pisze Martyna Friedla w Gazecie Wyborczej - Opole.

Tomasz Cymerman zrealizował na deskach Kochanowskiego "Podwyżkę" na podstawie utworu , w tłumaczeniu Jacka Olczyka.

Zwolennicy teatru Cymermana (o ile mi wiadomo, wokół widowiska "Coś pomiędzy" wytworzyła się grupa fanowska) znajdą w "Podwyżce" atrakcje dla siebie, jednak najnowsza premiera w Teatrze im. Jana Kochanowskiego nie dostarcza takiej przyjemności poznawczej jak poprzednia propozycja tegoż reżysera.

W labiryncie (nie)możliwości

Pierwszy z trzech planów akcji wyznacza metalowa kurtyna. W wąskiej przestrzeni wyciętej z dużej sceny Kochanowskiego, po prawej stronie, stoi mikrofon, który za chwilę zostanie wykorzystany przez wokalistkę zespołu Polpo Motel. Z lewej rzeźby o geometrycznych kształtach: kula, stożek, walec, sześcian. Na scenę wkracza Propozycja (Magda Maścianica) w biało-czerwonej koszuli i czarnej "biurowej" spódnicy. Mówi: "Zastanowiwszy się głęboko zebrawszy całą swoją odwagę decydujesz się odszukać kierownika działu aby upomnieć się o podwyżkę" (oryginalny tekst pozbawiony jest interpunkcji). Po niej pojawiają się kolejno: Alternatywa (Leszek Malec) w czarnym swetrze z czerwonym kołem na piersi, Hipoteza pozytywna (Karol Kossakowski) w białym garniturze i białej koszuli, Hipoteza negatywna (Judyta Paradzińska) ubrana elegancko w czerni, Wybór (gościnnie Michał Tokaj) z czerwonym trójkątem na przedzie białej koszuli i Wniosek (Bartosz Dziedzic) w granatowych ogrodniczkach. Postacie ozdobione figurami mogłyby reprezentować te osoby w przedsiębiorstwie, które mają szczególną zdolność dopasowania się do warunków w nim panujących. Precz z indywidualizmem.

Każda z nich kolejno wprowadza nas w mechanicznie wyrysowaną fabułę prostej, zdawałoby się akcji, opowiadającej o tym, jak hipotetyczna osoba idzie do kierownika działu, aby wystarać się podwyżkę. Na drodze tejże osoby staje szereg możliwości i szereg zagrożeń, których wykorzystanie bądź eliminacja prowadzi do konkretnych działań o określonych skutkach. Mechanizm tej narracji ma w sobie niewątpliwy humor, którego sceniczne wykonanie nie oddaje w pełni. Widać - choć może to tylko premierowy stres - że aktorzy mają początkowo trudność z zachowaniem przebiegu schematu narracyjnego o charakterystycznym rytmie.

Pamiętając o oddychaniu

W drugim planie akcji Karolina Mazur (odpowiedzialna za scenografię, kostiumy i światło) umieściła elementy charakterystyczne dla biurowego wyposażenia. Bawiąc się ich formą, zbudowała olbrzymie wentylatory (płuca firmy), a do palet przymocowała worki podobne tym na śmieci, które wypełniały się powietrzem, jak w płytkim oddechu zestresowanego pracownika. W centralnej części akwaria częściowo wypełnione wodą, które "zagrają" w dwóch scenach. Ponadto pojawiła się instalacja z biurowych lampek podświetlających wnętrza czerwonych wiader - raczej tylko dla efektu estetycznego, bo mimo ogrywania w pewnym momencie, nie pełnią konkretnej roli. Drugi i trzeci plan akcji widoczne są również dzięki rejestracji wideo na żywo. Operator kamery na długim wysięgniku śledzi przebieg zdarzeń, a obraz widoczny jest na pierwszej z kurtyn w przedniej części sceny. Kiedy obrazowi towarzyszy muzyka, a kamera porusza się wraz z aktorami, efekt wizualny przypomina muzyczny teledysk.

Trzeci plan akcji skrywa jedną z puent, więc lepiej, by był pozostawiony do własnego oglądu.

"O sztuce oraz sposobach usidlenia kierownika działu w celu upomnienia się o podwyżkę"

Sytuacja, o której opowiada spektakl, jest niewątpliwie niezręczna, pełna przeciwności, ale też wyraźnie groteskowa. Oto droga do gabinetu kierownika działu urasta do rangi ekspedycji z niewiadomym finałem. Po drodze, jak się okazuje, może się pojawić szereg trudności, które warto byłoby uwzględnić w swoim planie wcześniej, aby przygotować możliwe rozwiązania. Bohaterowie dwoją się i troją w ukłonach, podziękowaniach, pochrząkiwaniach, dygnięciach i nerwowych podrygach, za cenę upupienia, aby osiągnąć upragniony cel. Są sposoby lepsze i gorsze, ale - jak wynika z akcji - warto mieć własną strategię. Reakcje kierownika trudne są do przewidzenia, ale przedstawia się nam parę możliwości. W końcu to kierownik jest panem sytuacji i władcą podwyżek. Aktorzy z każdą minutą coraz sprawniej wprowadzają nas w szczególny klimat sytuacji scenicznej.

Z piosenką o grypie

Spektakl oddaje charakterystyczny dla tekstu rytm, który podkreśla muzyka na żywo, wykonywana przez zespół Polpo Motel. Muzyka jest główną atrakcją spektaklu. Niemożliwym może się wydawać stworzenie ścieżki dźwiękowej do niemal sportowego wysiłku, jakim jest ubieganie się o podwyżkę. Tak to absurdalne. Zespół natomiast stworzył świetne współczesne aranżacje, towarzyszące doświadczeniu pracownika z fabuły Pereca. Jednocześnie wydaje się jednak, że można by zaśpiewać cokolwiek, byleby w języku francuskim - jak w tym wypadku - aby wybrzmiało bardziej ambitnie. Czy wystarczy, że chce się tupać nóżką?

Schemat i metoda

Paweł Orzeł, pisząc o niezwykle aktualnym utworze Pereca (po raz pierwszy opublikowanym w 1968 roku), zauważa, że ma on charakter karuzeli, rozpędzającej się z każdą chwilą coraz bardziej, aż do prawdziwie szalonego tempa. W jakimś stopniu ten charakter utworu oddaje przedstawienie w Kochanowskim. Pracownicy odczuwają coraz silniejszą frustrację wikłając się w możliwe opcje. Pojawiają się niemal oniryczne wizje, akcję dogania surrealizm, aż po agresywnie psychodeliczny koniec. Jednakże nie ratuje to dynamiki spektaklu, która osiadła już wcześniej. W towarzystwie monotonnych, powtarzających się dźwięków, aktorzy przeprowadzający mechanicznie czynności, z czasem z coraz mniejszym wysiłkiem, pokazują rezygnację bohaterów przedstawianej sytuacji, co z kolei ma wpływ również na odbiór spektaklu. Akcja siada. Osoby wykonujące coraz mniej sensowne czynności przykuwają z coraz mniejszą siłą uwagę widza. To, co wydaje się konsekwentne, nie zawsze sprawdza się na scenie.