Po co mordować drugi raz
- Chcieliśmy oddać Wierze Gran głos, który nieustannie jej za życia odbierano z powodu oskarżenia o kolaborację z Niemcami - mówi Jedrzej Piaskowski, rezyser spektaklu w Teatrze Żydowskim.
Mike Urbaniak: Zwracasz artystce prawo głosu, który jej za życia odebrano?
Jędrzej Piaskowski, reżyser spektaklu "Wiery Gran": Kiedy zaczęliśmy z Weroniką Murek, autorką tekstu, pracę nad spektaklem, chcieliśmy spróbować odpowiedzieć na pytanie, nie jaka była Wiera Gran, ale jakie tematy nam dzisiaj otwiera i jak o niej mówić. I żeby się tego dowiedzieć, postanowiliśmy trochę pofantazjować i rzeczywiście oddać Gran głos, który nieustannie jej za życia odbierano z powodu oskarżenia o kolaborację z Niemcami. To wpłynęło na całe jej powojenne życie.
Delikatnie powiedziane. To oskarżenie zrujnowało jej życie.
- Wiera Gran w gruncie rzeczy dłużej milczała, niż śpiewała. Swoją 34-letnią karierę zakończyła w 1971 roku, a zmarła w 2007. Wcześniej, od końca wojny, musiała walczyć o prawo do bycia artystką, którego jej odmawiano, mimo że tuż po wojnie dwa sądy oczyściły ją z zarzutów.
Jednak większość walk przegrywała.
- Kapitulowała, bo albo nie miała już siły, albo doradzano jej, żeby dała sobie spokój z oskarżeniami, że dalsza walka nie ma sensu. Chciano ją pogrzebać za życia, bo skazanie artystki na milczenie to jest zwykłe morderstwo. Gran o tym doskonale wiedziała, dlatego tak mocno walczyła o prawo do bycia na scenie i robienia tego, co kochała.
Jej życie dzieli się na trzy rozdziały: przedwojenna kariera, czas wojny i występy w getcie warszawskim, powojenne oskarżenia o kolaborację i związana z tym emigracja do Izraela, a potem do Francji. Opowiadacie całą jej historię?
- Nie, teatralny bryk nas nie interesuje, poza tym wszystko zostało już opisane. Powielanie książki Agaty Tuszyńskiej "Oskarżona: Wiera Gran" nie miałoby sensu. My przetwarzamy kluczowe wydarzenia z jej życia i motywy, które szczególnie nas zainteresowały, bo prawdę powiedziawszy, jej życiorys jest złożony ze strzępków informacji, często z drugiej ręki. To fakty wymieszane z plotkami i pomówieniami, dlatego pewnie poruszamy się po bardzo niewielkiej przestrzeni.
Znalazłeś odpowiedź na pytanie, kim była Wiera Gran?
- Nikomu chyba się to nie udało i prawdopodobnie nigdy się nie uda. Zmagamy się z wyobrażeniem o niej. Ale teatr na szczęście jest takim miejscem, które pozwala na fantazję, nonszalancję, a nawet bezczelność.
A dlaczego ty się w ogóle wziąłeś za tę tragiczną postać?
- Ona zawsze krążyła po orbicie moich wojenno-holocaustowych zainteresowań, więc kiedy dostałem od Gołdy Tencer propozycję wyreżyserowania w Teatrze Żydowskim spektaklu o Wierze Gran, bardzo się ucieszyłem. W jej życiu jak w soczewce skupiają się wszystkie kluczowe sprawy dla definicji dzisiejszej polskości: Zagłada i sposoby mówienia o niej, druga wojna, emigracja, kwestia tożsamości, wina i kultura. Dlatego Wiera Gran jest aktualnym tematem.
To, że była kobietą, ma jakieś znacznie?
- Ma w sensie biograficznym. Gran była prawdopodobnie podczas wojny dwukrotnie w ciąży, później najczęściej wspominała tylko o jednej. Kobietę łatwiej też było oskarżyć o kolaborację, a już na pewno kobiecie trudniej było się bronić. Natomiast w samym spektaklu płeć nie ma większego znaczenia, bo Gran grają zarówno kobiety, jak i mężczyźni.
Czy to będzie spektakl muzyczny?
- Tak, raczej tak.
Raczej? Dlaczego się uśmiechasz?
- Bo ludzie, myśląc o przedstawieniu o Wierze Gran, szykują się zapewne na recital, na pięknie zaśpiewane, wzruszające pieśni. A my tego nie planujemy i przygotowujemy małą muzyczną prowokację.
Mam się już zacząć bać?
- Nie, nie ma czego, bo naprawdę będzie muzycznie. Będą też migające światła i tańce, wszystko, czego trzeba, żeby Wiera mogła się nareszcie świetnie bawić. Po co mordować ją drugi raz? Po co ją znowu zmuszać do cierpienia? Niech nam opowie siebie na nowo, niech zaśpiewa, niech pożyje i niech w końcu wróci na scenę.
**
Weronika Murek "Wiera Gran", reż. Jędrzej Piaskowski, Teatr Żydowski w Warszawie
