Artykuły

Rozmowa z MACIEJEM SOBOCIŃSKIM, reżyserem "Rewizora" w teatrze Bagatela

Fiodor Dostojewski w "Braciach Karamazow" na­pisał: "Całe zło zaczyna się od kłamstwa". Czy to stwierdze­nie dotyczy również "Rewizo­ra" Gogola, w której to sztuce świat zbudowany jest na kłamstwie?

- Zapewne, a Chlestakow jest lustrem, w którym czło­wiek może się przejrzeć.

- Kim jest Chlestakow w Pańskim przedstawieniu: ofiarą świata kłamstwa czy jednym z jego kreatorów?

- Chlestakow dość szybko orientuje się w mechanizmach, jakie rządzą światem Horodniczego. Im głębiej go poznaje, tym usilniej zaczyna spraw­dzać, czy przejęte metody dzia­łają. Nie ujawniam zła Chlestakowa od początku, lecz poka­zuję proces, czy też mecha­nizm dochodzenia do tegoż zła. Nasz bohater jest człowie­kiem, który pod wpływem zaskakujących go sytuacji i oko­liczności zaczyna bawić się tym, iż brany jest za kogoś in­nego. Ta zabawa coraz bardziej go wciąga i w konsekwencji do­prowadza do użycia metod działania tych, z którymi zda­rzyło mu się spotkać. Na oszu­stwie i kłamstwie usiłuje zbić kapitał.

- Czyżby wbrew tradycji interpretował Pan postać Chlestakowa jako podmiot re­fleksyjny i świadomie działa­jący?

- Chlestakow, jak i pozostali bohaterowie, nie jest z gruntu złym człowiekiem, lecz nie za­pisaną kartą, człowiekiem nio­sącym w sobie potencjał dobra i zła. Zło i jego mechanizmy uwodzą go i stają się środkiem do osiągnięcia celu. To przecież bohaterowie "Rewizora" - lu­dzie świata Horodniczego z nim na czele - ukręcili bicz na sa­mych siebie. Przez swoje matactwa, swoją psychikę, swój spo­sób patrzenia na drugiego czło­wieka wykształcili kogoś, na wzór Chlestakowa, kto w krót­kim czasie z tejże nie zapisanej karty stał się człowiekiem na ich wzór i podobieństwo.

- Czy tę diagnozę odnosi Pan do naszej rzeczywistości?

- Nie lokuję przedstawienia w dosłownym czasie i miejscu. Miejscem akcji jest krańcowy punkt świata, gdzie, jak na opuszczonej wyspie, wykształcił się nowy porządek i inna moral­ność. Kontekst historyczny mniej mnie interesował, choć oczywiście nie da się uniknąć pewnych dosłownych odniesień. Sądzę, że ponadczasowość tego utworu jest o wiele bardziej inte­resująca. Tema służy również scenografia, która ucieka w stro­nę umowności. Tym przedsta­wieniem opowiadamy o kaście ludzi z Horodniczym na czele,

która rządząc światem, doprowadza go w efekcie do ru­iny. W ten zastany świat rządzony niemoralnymi mecha­nizmami wchodzi Chlestakow - i szybko uczy się, jak się nimi posługiwać.

- Czy opowiadając historię skorumpowanego Horodniczego i podległych mu urzędników, prze­kłada ją Pan na polską rzeczywistość polityczną ro­biąc przedstawienie o elitach władzy, czy też na rzeczywistość moralną, pokazując stan umysłów i dusz polskiego społeczeństwa?

- Chciałbym, aby było to przedstawienie o stanie umysłów i dusz ludzi, którzy kierują światem. Jak ich kompleksy, matactwa i brudne interesy zaczynają ste­rować ich i naszym życiem. Aktualność tego utworu jest oczywista, ale nie chcę poprzestawać na prostych stwierdzeniach: ludzie są źli, skorumpowani, kłamią i oszukują. Szukam przyczyn funkcjonowania takich mechanizmów.

- Czy zatem broni Pan bohaterów "Rewizora", czy też ich oskarża?

- Staram się pokazać rewers i awers człowieka. Każ­dy z nas, w zależności od sytuacji i okoliczności, ujaw­nia swą jasną lub ciemną stronę. Podobnie jest w "Rewi­zorze". Nie ma w tym tekście prostego przesłania. Praw­da o Chlestakowie, Horodniczym i pozostałych jest bar­dziej złożona. Nie jest czarno-biała. To nie jest przedsta­wienie z tezą, lecz próba skłonienia widza do chwili re­fleksji. Choćby takiej, czy nawet najszczerszy cel, jakim jest np. marzenie bohaterów o szczęśliwym i lepszym życiu - dla każdego pojmowanym inaczej - upoważnia do osiągania go tak pokrętnymi i brudnymi metodami.