Wyzwolenie
"BOHATER dramatu jest Konradem z "Dziadów", ale "takim jakim wydaje się czytelnikom dzisiejszym". Tak mnie ustnie objaśnił poeta" - pisał Józef Kotarbiński dyrektor Teatru Miejskiego, za kadencji którego odbyła się prapremiera "Wyzwolenia". Miało to miejsce 28 lutego 1903 r., a wydarzenie to było wcześniej dobrze "rozreklamowane" - jakbyśmy dziś powiedzieli. Pisała o nim obszernie, zapowiadając premierę, prasa krakowska.
"Wyzwolenie" - jeden z największych i najbardziej wieloznacznych dramatów Wyspiańskiego - zaliczono wkrótce po prapremierze do kanonu repertuaru narodowego. Stało się sztuką, którą stara się wystawić każdy liczący się i mający poważne ambicje artystyczne teatr. Po wojnie na krakowskich scenach pojawił się w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego w Teatrze im. Słowackiego. Ten właśnie teatr (dawniej Teatr Miejski) jest jednym z bohaterów dramatu, w którym teatr dzieje się w teatrze, gdzie pojawiają się pracownicy teatralni, reżyser, aktorzy grający aktorów.
"Wyzwolenie" wymaga szczególnie starannego przygotowania, dużego zespołu, wyraźnie określonej przez autora scenografii, jest przedsięwzięciem trudnym i artystycznie ryzykownym. Podjął się go w Starym Teatrze w Krakowie Konrad Swinarski, który wcześniej stworzył tu pamiętną, świetną inscenizację "Dziadów". Wedle samego Wyspiańskiego "Wyzwolenie" jest jakby ich nowym odczytaniem, nic więc dziwnego, że po "Dziadach" Konrad Swinarski wkrótce przystąpił do pracy nad "Wyzwoleniem".
Premiera przedstawienia odbyła się 30 maja 1974 r., stając się jednym z największych wydarzeń artystycznych sezonu i na długie lata sztandarowym spektaklem Starego Teatru. Rolę Konrada powierzył Swinarski tak jak w "Dziadach" - Jerzemu Treli, któremu w "Wyzwoleniu" partneruje niemal cały, znakomity zespół Starego Teatru z Anną Polony jako Muzą na czele.
Spektakl zyskał tak wielkie uznanie i stał się tak ważnym faktem artystycznym, iż postanowiono utrwalić go. Zadania tego podjęli się wybitni reżyserzy teatralni, filmowi i telewizyjni Agnieszka Holland i Laco Adamik i w roku 1979 dokonali telewizyjnej rejestracji "Wyzwolenia" w Starym Teatrze. To właśnie, telewizyjne przeniesienie przypomniane zostanie przez Archiwum Teatru Telewizji.
