Britten i jego "Peter Grimes"
Zbliżający się termin polskiej premiery "Peter Grimesa" Brittena w Operze Bałtyckiej oraz zapowiedź wykonania tego dzieła przez wymienioną operę w czasie II Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej w Warszawie, wymagają zaznajomienia ogółu Czytelników zarówno z osobowością, jak i twórczością tego za mało może jeszcze w Polsce znanego kompozytora, co zarazem odciąży recenzenta przy redagowaniu popremierowego sprawozdania od poważnej ilości niezbędnego jednak materiału.
Edward Beniamin Britten liczy sobie dziś 45 lat (ur. 22 listopada 1913 r.) i jest w tej chwili najwybitniejszą osobistością spośród współczesnych angielskich kompozytorów pokolenia średniego. Urodził się w Lowestoft (hrabstwo Suffolk), niespełna 50 tysięcy mieszkańców liczącym miasteczku portowym na wschodnim wybrzeżu angielskiej wyspy. Tu spędzał swe dzieciństwo i tu się wychowywał, uczęszczając do Gresham' s School i już od 9 roku życia komponował. Gdy miał 17 lat, otrzymał stypendium w Royal College of Music w Londynie. Nauczycielami jego w dziedzinie fortepianu byli: H. Samuel i H. Beniamin, natomiast w dziadzinie kompozycji Frank Bridge i John Ireland. Byli to bardzo poważni kompozytorzy (obaj urodzeni w r. 1879). Pierwszy był dużej miary kameralistą, hołdującym wpierw neoromantyzmowi niemieckiego, a następnie harmonice Debussy'ego i Ravela. Drugi zaś był w zasadzie kompozytorem fortepianowym, wzorującym się na Brahmsie, a następnie Ravelu i Strawińskim.
Poważniejsza twórczość Brittena rozpoczyna się w r. 1923, kiedy to pracował już nad swą "Simple Symphony" op. 4, jednakże jego op. 1 stanowi "Simfonietta" na orkiestrę kameralną z r. 1932. Miał wówczas 19 lat. Właściwy sukces przyniosły mu dopiero w r. 1937 "Variations on a Theme by Fr. Bridge" op. 19 na orkiestrę smyczkową, grane w 12 lat później w Paryżu, jako balet "Le reve de Leonor". Twórczość Brittena rozwijała się z niezwykłą wszechstronnością. Poprzez film i radio, tworzy dzieła chóralne, orkiestrowe, kameralne, koncerty fortepianowe i skrzypcowe, utwory na instrumenty solowe, organy, cykle pieśni oraz duety wokalne. Pierwsze lata ostatniej wojny (1939- 1912) spędza w USA. Tam stworzył w r. 1940 swe "Requiem", poświęcone pamięci rodziców oraz "Spring Symphony"; a w następnym, pierwsze swe dzieło sceniczne "Paul Bunyan" op. 17, będące właściwie operetka. Tam również naradzał się z Kussewickim nad tematem i formą następnego dzieła, którym miał niebawem być "Peter Grimes".
Następne, poza "Grimesem", jego opery, to "The Rape of Lucretia" op. 37 z r. 1946, będąca starorzymską tragedią, ujętą kameralistycznie. Odwrotnością, bo komedią według Maupassan'a z akcją w miejscu uradzenia Brittena w Suffolk, jest również kameralny "Albert Hering" op. 39 z r. 1947. Dalej następuje opracowanie "The Beggans Opera" według John Gay'a, op. 48, niezwykle pomysłowa opera dziecięca w 2 częściach "Let's Make an Opera" lub "The little Sweep" op. 45 z r. 1949, następnie marynistyczna opera bez ról kobiecych, "Billy Budd" op. 50 z r. 1951 oraz napisana z powodu koronacji Elżbiety II "Gloriana" op. 52 z r. 1953, no i wreszcie dwuaktówka z prologiem i 13-osobową orkiestrą "The Turn of the Screw" z r. 1954. Niezależnie od powyższego, Britten opracował wiele utworów Purcella, m. in. pierwszą jego operę, a zarazem pierwszą operę angielską "Dido and Aeneas".
"Peter Grimes" jest więc raczej początkowym dziełem Brittena i oznaczany jest, jako op. 38. Temat opery zaczerpnięty został z poematu George Crabbe (1754 - 1832) "The Borough" (1810), Crabbe syn bardzo biednych rodziców również pochodził z Suffolk. Był on równocześnie chirurgiem, pastorem i bardzo realistycznym poetą angielskim. Wnikliwie i szczerze opisywał obyczaje i stosunki swego otoczenia, a zwłaszcza i prowincjonalnej biedoty. Librecista Montagu Slater, poważnie zmienił sens dzieła Crabbe'a, przeciwstawiając silnej indywidualności rybaka Grimesa, zbiorowość jego otoczenia. Akcję wyznaczył około r. 1830 w portowym miasteczku gdzieś na East Coste. a więc może i w Suffolk, czy nawet Lowestoft. Treść "rybackiej" tej opery posiada posmak nieco kryminalny i nie należy do najsympatyczniejszych. Pod względem swej formy, jest dziełem dużych rozmiarów. Zawiera bowiem łącznie 7 obrazów, przeplatanych symfonizującymi interludiami. Występujących osób jest aż 14 (w czym 2 role nieme). Chóry odgrywają tu rolę bardzo istotną i bardzo poważną.
Pierwsze wykonanie tej angielskiej "Fischeroper" odbyło cię 7 czerwca 1945 r. na scenie Covent Garden w wykonaniu The Sedlers Wells Opera w Londynie pod dyr. Reginalda Goodall ze specjalnie wyszukanym przez Brittena tenorem Peter Pears w roli tytułowej i przyniosło kompozytorowi sukces nie notowany w Anglii od czasu premiery w r. 1843 "Bohemian Girl" ("La zingara") Michaela Balfe, kompozytora o tyle tylko angielskiego, że w gruncie rzeczy irlandzkiego. Toteż "Peter Grimes" urósł właściwie do godności pierwszej, narodowo-angielskiej opery przyjmując, że opery Purcella pierwiastka narodowościowego posiadać jeszcze nie mogły. Mimo że "Grimes" jest - jak się już rzekło - początkową operą Brittena, przyniósł on kompozytorowi sławę większą, niż wszystkie następne jego dzieła, gdyż tu Britten dopiero wszedł na właściwą sobie drogę i odnalazł właściwe swe powołanie. Z tych względów "Grimes" grany jest dziś na wszystkich większych scenach operowych świata.
Z uznaniem podkreślić należy, że i u nas sięgnięto wreszcie do współczesnej tej opery. Sięgnięto bardzo wysoko, bo wykonawcze trudności w tym dziele są wyjątkowo poważne i mocno ryzykowne. W tych warunkach uznać więc należy zadanie, jakie postawiła przed sobą Opera Bałtycka za wydarzenie muzyczne miary nieprzeciętnej. Sądzimy, że nie tylko sama tematyka morza stanie się dla Opery Bałtyckiej odpowiadającym jej klimatem. Dotychczasowy poważny poziom tego teatru i autorytet jego dyrektora, dr. Z. Latoszewskiego dostatecznie upoważniają nas do zupełnego zaufania.
Realizatorami ciekawej tej premiery są dr Zygmunt Latoszewski (dyrygent), Wiktor Bégy (reżyser) i Roman Bubiec (scenograf).
