Zapaść
Pojawienie się w repertuarze Starego Teatru nazwiska Paula Claudela (1868- 1955) mogłoby oznaczać coś bardzo istotnego dla sceny przy placu Szczepańskim i dla publiczności. Teatr wyjałowiony z wielkiej problematyki moralnej czeka od dawna, jak spalona suszą gleba, na dzieła, które stawiają pytania o sens ludzkiej egzystencji, ujawniając zarazem jej głęboki wymiar. Uczestniczymy w tak gwałtownych i zaskakujących przeobrażeniach, że naturalnym odruchem jest chęć odnalezienia się w tym dziejowym procesie, sięgnięcie po wartości i prawdy uniwersalne. Twórczość sceniczna autora "Zwiastowania", realizująca chrześcijańską wizję świata, zdaje się odpowiadać na to zapotrzebowanie jak nigdy dotąd. Claudelowski "théâtre total", czy "teatr kosmiczny", jak go nazywają krytycy, zagarnia w sposób fascynujący całą przeogromną tradycję sceniczną od japońskiego nó, poprzez teatr epicki, aż do korzystania z techniki filmowej. To wielkie bogactwo przemyśleń o człowieku, jego naturze i zawiłych meandrach historii.
W latach siedemdziesiątych Irena Sławińska i Jan Błoński próbowali na powrót odkryć dla polskiego teatru Claudela - pisarza i partnera w poszukiwaniu nowego języka scenicznego. " Nie ma chyba dramatopisarza - pisał Błoński - który by bardziej przypominał nam narodowy teatr. Nie będąc romantykiem, Claudel dzieli z Mickiewiczem, Krasińskim, zwłaszcza Wyspiańskim ideał teatru monumentalnego, nie wahając się sprowadzać bogów i świętych na deski i rozstrzygać w trzy godziny o losach ludzi, społeczeństw i całego świata. Święty Jakub, który zjawia się utkany z gwiezdnych konstelacji w Atłasowym trzewiku, zajmując swą postacią całą scenę, wart jest Chrystusa - Apolla Wyspiańskiego". Była to ogromnie sugestywna propozycja, złożona ludziom teatru, lecz jakby zlekceważona. A "Księga Krzysztofa Kolumba" i "Atłasowy trzewik" wciąż czekają na twórczego inscenizatora i zespół, który potrafiłby im sprostać.
Stary Teatr, jak może żaden inny predestynowany do podjęcia tego zadania, wybrał jednak "Zamianę", najczęściej grywany w Polsce utwór Claudela (w Krakowie wystawił go Teatr Ludowy w 1981; również w TV). Historia sprzedaży żony za dolary - wpisana w system wartości kapitalizmu Ameryki końca XIX wieku - przekształca się u Claudela w obronę człowieka i jego godności przed wszechogarniającą siłą pieniądza i złudnym, choć instynktownym dążeniem do wolności poprzez zrywanie więzi rodzinnych i małżeńskich. Nie jest łatwo wyreżyserować i zagrać ten dramat, łączący realizm z metaforą i symboliką. Proponując "Zamianę" sądzono pewnie, że sztuka, gdzie się mówi o pieniądzach, sejfach, bankach, papierach wartościowych i rynku, wzbudzi zainteresowanie publiczności przeniesionej raptem z realnego socjalizmu w sferę kapitalizujących się stosunków... Na premierze prasowej część znerwicowanych widzów opuściła widownię, nie wytrzymując koszmarnego nudziarstwa. Spektakl-nieporozumienie stworzył reżyser Marek Pasieczny z czwórką wykonawców (Alicja Bienicewicz, Aldona Grochal, Krzysztof Globisz i Edward Żentara).
I zamiast o Claudelu, trzeba napisać o zapaści Starego Teatru. Na pożółkłych afiszach resztki dawnej wspaniałości, na nowych - repertuarowe i reżyserskie porażki lub nijakie przedstawienia. To smutne, że w ostatnich latach dyrekcji Stanisława Radwana niedowład organizacyjny i programowy uczynił aż tak dużo artystycznych spustoszeń. Jest jeszcze do ocalenia znakomity zespół, ale bez dobrych reżyserów i on nie zdoła uratować teatru przed degradacją.
Tymczasem Jerzy Fedorowicz, były aktor Starego, obecnie dyrektor nowohuckiego Teatru Ludowego - oddał swoją scenę w pacht Jerzemu Stuhrowi, koledze z konkurencji. Wyreżyserował on "Iwonę, księżniczkę Burgunda" Gombrowicza. Zagrał też rolę króla Ignacego w stylu nieokrzesanego grubianina, zbierając gromkie brawa publiczności. Można z twórcą spektaklu sprzeczać się, czy aby jego rozbawiony Gombrowicz nie drepcze w kondukcie skądś nam znanych pisarzy komediowych Trudno mu jednak zarzucić jakiekolwiek uchybienia profesjonalne. A te w Starym Teatrze zdarzają się ostatnio nazbyt często i z niepokojącą regularnością.
