Polak patrzy na żydowski teatr
Jak uzasadnimy, że samorząd stać na wypłacanie milionowych odszkodowań spekulantom za mniemane straty? A jednocześnie skąpi kasy, by zapewnić siedzibę artystom, którzy przędą jedną z ostatnich, wątłych nici łączących nas z jidiszową Warszawą sprzed Holocaustu? - o sytuacji Teatru Żydowskiego pisze Maciej Nowak w Gazecie Wyborczej-Stołecznej.
Umierające wnętrze mrocznej sali widowiskowej. Amfiteatralnie spiętrzone rzędy foteli, z których część została wyrwana i porzucona. Ze ścian i podłóg wystają instalacje, deski starej boazerii zaczynają gubić pion. Kiedyś kłębiły się tu ambicje artystów i emocje widzów. Spływały łzy wzruszenia i wibrowały okrzyki zachwytu. Ku niebu wznosiły się owacje i dźwięczały wysokie tony śmiechu. Monochromatyczne zdjęcie, które kilka tygodni temu przemknęło przez sieć, niesie opowieść o upadku i zniszczeniu. Gdzie je zrobiono? Czy to paryski kabaret Bataclan po zamachu z 2015 r.? Teatr na Dubrowce w Moskwie po strasznych chwilach roku 2002, gdy kaukascy terroryści zabijali widzów podczas przedstawienia "Nord-Ost"? A może jakieś zniszczone kino w syryjskim Aleppo, gdzie są ważniejsze sprawy niż troska o sale dla komediantów? Przed naszymi oczami przewija się tyle świadectw destrukcji, że trudno wszystko spamiętać. Obrazy wirują i wirują, aż na zgliszcza i krwawe okruchy stopniowo przestajemy reagować. Przymykamy powieki obrzmiałe jak u patriarchy. Ile można? Tak też było ze zdjęciem przedstawiającym opuszczony pod koniec roku Teatr Żydowski. Wzbudziło zainteresowanie ledwie przez chwilę. Czy mamy świadomość, co ta fotografia opowie przyszłym pokoleniom? Jak wytłumaczymy późnym wnukom, że w drugiej dekadzie XXI w. w mieście, które szczyci się świetną koniunkturą, brakiem bezrobocia i nowoczesną infrastrukturą skazuje się na poniewierkę żydowskich aktorów? Jak uzasadnimy, że samorząd stać na wypłacanie milionowych odszkodowań spekulantom za mniemane straty? A jednocześnie skąpi kasy, by zapewnić siedzibę artystom, którzy przędą jedną z ostatnich, wątłych nici łączących nas z jidiszową Warszawą sprzed Holocaustu?
Co będą sądzić o czasach, w których niszczy się wybitne dzieło architektury Bohdana Pniewskiego? A jeżeli zestawią to ujęcie z ostatnimi kadrami dokumentalnego filmu o Idzie Kamińskiej, która obserwuje plac budowy nowego Teatru Żydowskiego, a lektor mówi, że po dziesięcioleciach tułaczki znalazł on w Warszawie swoje przytulisko? Czy będą umieli zrozumieć, że jedynym powodem kolejnego wygnania jest zachłanność i brak wyobraźni nas, współczesnych? I co naprawdę wyczytają w skierowanym ku kamerze niemym spojrzeniu jednej z największych żydowskich tragiczek? Czy aby nie pewność, że Warszawa już nigdy nie będzie żydowskim domem?
Te wątpliwości stały się inspiracją listu otwartego wystosowanego dwa miesiące temu przez publiczność, artystów i organizatorów lubelskiego festiwalu teatralnego Konfrontacje. Odpowiedzią było gniewne szczeknięcie stołecznego ratusza, że dotychczasowa siedziba teatru nie jest własnością miasta, że gra teraz gościnnie w Klubie Garnizonowym i Warszawskiej Operze Kameralnej, że perspektywicznie ma osiąść w budynkach dawnej Fabryki Trzciny na Szmulkach. I że wszystko jest w najlepszym porządku. W rzeczy samej żydowscy aktorzy przygotowali kolejną udaną premierę, znaleźli też tymczasową siedzibę na archiwum, salę prób i biura. Gościna na wojskowej scenie z pewnością przynosi chwałę polskiej armii, ale nie stanowi trwałego rozwiązania. Nie jest nim również plan przeniesienia teatru na daleką Pragę, gdzie poległ nawet komercyjny party-house dla bogatej i mobilnej publiczności. A już świadomość, że jest to była rzeźnia miejska, uruchamia kawalkadę skojarzeń, których chyba nie chcielibyśmy rozczytywać.
Piszę tu o losie Teatru Żydowskiego już nie pamiętam który raz. I pisać będę nadal, by nie policzył mnie między pomocników. Będę obsesyjnie zrywał strupy, by rana gorzała i się nie goiła. Pozbawienie żydowskich artystów ich siedziby to wielka hańba epoki Hanny Gronkiewicz-Waltz.
