Artykuły

Lubicie narodowe obchody? Rekonstrukcje bitew są waszą pasją? Nadchodzi wasz czas. Dzięki rządowemu programowi obchodów 100-lecia niepodległości Polski nie zabraknie okazji, by te pasje realizować. Plany, które przedstawił w środę wiceminister kultury Jarosław Sellin, przyćmiewają wszystko, co do tej pory PiS realizował w ramach polityki historycznej - pisze Roman Pawłowski w Gazecie Wyborczej.

Rocznicę 1918 r. będziemy obchodzić całe pięć lat. Specjalny program zacznie się w przyszłym roku i zakończy się w 2021 r. W jego ramach rząd sfinansuje projekty ogólnopolskie, regionalne i międzynarodowe. W przyszłorocznym budżecie ministerstwo rezerwuje na to kilkanaście milionów złotych, w 2018 - 70-80 mln zł. Cały program ma kosztować 200 mln zł - to prawie dwie trzecie rocznych programów grantowych ministra. Operatorem będzie Narodowe Centrum Kultury, międzynarodowym komponentem zajmie się Instytut Adama Mickiewicza, a projektami ogólnopolskimi - Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Twórczo odwołać się do rocznicy

Poprzedni program polityki historycznej "Patriotyzm jutra", realizowany za pierwszych rządów PiS, przyniósł zalew rekonstrukcji militarnych, rajdów pamięci, akademii okolicznościowych, wystaw itp. Tym razem jako przykładowe projekty resort wymienia serię koncertów "100 utworów na 100-lecie", uzupełnienie listy Pomników Historii Polski, finał konkursu na Europejską Muzealną Nagrodę Roku czy organizację Europejskich Dni Dziedzictwa.

Będzie też ofensywa muzealna: otwarcie w 2018 r. kompleksu w warszawskiej Cytadeli (Muzeum Historii Polski i Muzeum Wojska Polskiego), Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku i Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Świątyni Opatrzności Bożej. Muzea finansowane są osobno, ale ich inauguracja zostanie włączona do obchodów.

Szczyt przypadnie na rok 2018 - i trzy daty: 3 maja, 15 sierpnia i 11 listopada. Czeka nas świętowanie rocznic: Sellin wymienił m.in. rocznicę ukonstytuowania się Sejmu, wojny polsko-bolszewickiej, zaślubin Polski z morzem, powstań śląskich, konstytucji marcowej, traktatu ryskiego. Do tego: 700-lecie odbudowy Królestwa Polskiego, 450-lecie Unii Lubelskiej, rocznica konfederacji barskiej. W programach ministra na 2017 rok pojawiło się nowe kryterium strategiczne: "utrwalanie tożsamości kulturowej i narodowej", w szczególności "twórcze odwołanie do obchodów rocznic, jubileuszy i wydarzeń historycznych". Za spełnienie tego kryterium minister może przyznać dodatkowe 15 punktów (poza przyznanymi przez ekspertów), co będzie miało wpływ na decyzję o przyznaniu dotacji.

Sellin: koniec ery orła z czekolady

Instytucje i organizacje już wyczuły koniunkturę: zanim jeszcze program został ogłoszony, do ministerstwa napłynęło ponad 200 projektów i ofert. Ministerstwo zamierza wybrać kilkanaście i sfinansować. Osobny priorytet będzie dotyczył projektów międzynarodowych - PiS chce połączyć obchody z działaniami innych krajów Europy, obchodzących swoje rocznice niepodległości.

Tak wielki zasięg działań minister Sellin tłumaczy badaniami przeprowadzonymi na zlecenie ministerstwa przez TNS. Ponad 70 proc. Polaków jest dumnych ze swojej tożsamości narodowej, jednak aż 40 proc. uważa, że więcej nas dzieli, niż łączy. - Chcemy odbudować poczucie wspólnoty. Większość Polaków preferuje tradycyjne formy uczestnictwa w obchodach patriotycznych. Lubią trzymać flagę, uczestniczyć w obchodach, odwiedzać cmentarze. Nie wystarcza im czekoladowy orzeł i różowe baloniki - ironizował wiceminister, nawiązując do akcji "Orzeł może" zorganizowanej pod patronatem poprzedniego prezydenta.

Hasłami - ideami obchodów mają być wolność, poszanowanie dla godności człowieka i praw oraz solidarność. A wśród oczekiwanych efektów wymieniane są wzrost kapitału społecznego, dumy i radości z wspólnoty. Ministerstwo deklaruje, że zależy mu na aktywnym włączeniu się obywateli w obchody. Jak głoszą założenia do programu Niepodległa: "wspólnoty nie można budować odgórnie: zarządzeniami i dekretami".

Dmowski i Paderewski na sztandary

Problem w tym, że te piękne deklaracje całkowicie rozjeżdżają się z praktyką państwa PiS. Jak pogodzić ideę wolności z próbami cenzurowania sztuki, które podejmował w ostatnim roku minister kultury Gliński? Jak ma się idea poszanowania dla prawa z tym, co PiS wyczynia z Konstytucją, naruszając trójpodział władz i ingerując we władzę sądowniczą? Czym jest dzisiaj przywołana w programie idea solidarności w obliczu rosnącej w Polsce ksenofobii, którą głoszą wspierane i akceptowane przez PiS grupy prawicowych ekstremistów? Jak się ma deklarowane wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego wobec propagandowych ataków na organizacje pozarządowe w TVP?

Obchody 100-lecia niepodległości mogą stać się narzędziem do zmiany znaczenia wielu słów ważnych dla Polaków. Wolność, ale nie dla kultury, poszanowanie prawa, ale nie dla Konstytucji, solidarność, ale nie z uchodźcami. Jeśli tak miałby wyglądać program "Niepodległa", odniesie odwrotny skutek do zamierzonego. Zamiast skleić podzieloną wspólnotę, jeszcze bardziej ją podzieli.

Niepokojące są zapowiedzi nowej narracji na temat początków II RP. Z badań przedstawionych przez Sellina wynika, że połowa Polaków kojarzy postać Piłsudskiego z odzyskaniem niepodległości, ale tylko kilka procent wymienia w tym kontekście Dmowskiego i Paderewskiego. PiS chce zmienić proporcje. Czy będzie się to odbywało na podobnych zasadach jak przebudowa narracji o "Solidarności", w której niesłusznego Wałęsę zastępuje się słuszną Walentynowicz? Albo jak konstruowanie nowej opowieści o KOR, w której pomija się ludzi krytycznych dziś wobec PiS, a eksponuje Macierewicza? Piłsudski ze swoim lewicowym rodowodem jest kłopotliwym patronem dla narodowo-katolickiej partii.

Wszyscy Polacy mogą być dumni z tego, co osiągnięto w pierwszych latach niepodległej Polski: złączenia w nowy organizm państwowy trzech zaborów, początków budowy polskiego przemysłu, rozwoju kultury.

Obawiam się jednak, że PiS chce to dziedzictwo zawłaszczyć i użyć do własnych politycznych celów.