Dzieciobójczyni zrehabilitowana
"Jenůfa" Leoša Janáčka w reż. Martina Glasera z Opery im. Janáčka - Teatru Narodowego w Brnie na XXIII Bydgoskim Festiwalu Operowym. Pisze Anita Nowak w portalu Teatr dla Was.
"Jenůfę" stworzył Janáczek na początku XX wieku, kiedy w Europie panowała znana nam dobrze z życia twórczości polskich modernistów moda na chłopomanię. We Włoszech powstała w tym czasie "Rycerskość wieśniacza". Kompozytor pisząc libretto oparł się na dramacie Gabrieli Preissowej o tym samym tytule, przedstawiającym tragedię dwóch kobiet - uwiedzionej i porzuconej przez ukochanego dziewczyny oraz jej macochy, dzieciobójczyni.
Akcja tej werystycznej tragedii rozgrywa się na wsi morawskiej. Stąd w muzyce wiele motywów ludowych, a duety i arie oparte są na melodyce chłopskiego dialektu. Muzyka określa też w dużej mierze postaci; ich charakter, osobowość, stany psychiczne, odkrywa ich emocje w poszczególnych sytuacjach. W chwili, kiedy gdzieś daleko nad wodą mordowane jest dziecko Jenufy z orkiestronu wybrzmiewają straszne, dalekie od harmonii, niepokojące dźwięki; to wyrywanie z tego maleńkiego ciałka życia. Zdławiony strach Jenufy określa cicha melodia skrzypiec, a kiedy dziewczyna domyśla się już, co się stało, skrzypce poprzez mocne wysokie rejestry podkreślają skalę jej tragedii. A gdy zrozpaczona w modlitwie zwraca się o pomoc do Matki Boskiej jej załamanie i bezradność odzwierciedlają tony niskie, stłamszone.
Ta opera składa się w dużej mierze z dialogów. Przypomina śpiewany dramat. Z nielicznymi tylko ariami "na stronie". Tu wyróżnia się śpiewana spowiedź Kościelnichy. Obdarzona niezwykle silnym, pięknym sopranem Szilvia Rálik przeszywa serca widzów wyznaniem winy swej bohaterki. Najcudowniej brzmiący duet stworzyli w końcowej części spektaklu Pavla Vykopalová, Jenufa i wcielający się w postać Laca - Jaroslav Březina, tenor obdarzony nieprzeciętnie mocnym i pięknie brzmiącym głosem. Vykopalová przydając w tej scenie swemu sopranowi szczególnej siły, podkreśla jakby odrodzenie się swojej bohaterki w świecie innych, bardziej stabilnych emocji.
Jak na operę werystyczną przystało, oprawa plastyczna Pavla Boráka przypomina dekoracje z epoki. Pierwszy akt rozgrywa się w sielankowej scenerii jesiennego sadu. Drugi przenosi nas do chaty Kościelnichy. I tu zaskoczenie. Niby realizm, ale chyba nie do końca. Scenograf Pavel Borák nadał scenicznej rzeczywistości bardziej symbolicznej wymowy. Widz ma bowiem przed sobą cztery identyczne, amfiladowo połączone z sobą pudełka pokoi. Surowe, ponure, przygnębiające szarością jak stopklatki rejestrujące dni uwikłanych w tragedię bohaterów. Tragedię, przed którą nie da się uciec, bo za ścianą czeka to samo, za kolejną to samo i znów to samo. Nad drzwiami krzyż, a na ścianie z prawej strony obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem. W takiej scenerii dochodzi do podjęcia decyzji o dzieciobójstwie. Synowi samotnej matki odbiera się szansę na dorastanie. Zakłamanie i obłuda wydały wyrok. Oprawczyni rozpacza nie z powodu odebrania życia niewinnemu maleństwu, ale z obawy, że przez swój czyn sama może nie trafić do królestwa niebieskiego.
Akt trzeci wraca po trosze do pierwszego. Jest wiosna. Drzewa pokryte kwieciem, dziewczynki sypią płatki, stół zastawiony do wesela. Na scenie przeważnie rojno. W ciekawych układach choreograficznych Mária Radačovskýego i zachwycających kostiumach Markéty Sládečkovej - Oslzlá, przemieszcza się pięknie brzmiący chór. Nie wydaje on jednak, jak w tragedii greckiej, okrutnego wyroku. Dzieciobójczyni ma tylko odpokutować winy. Nie odbiera się jej szansy zbawienia. Nie tylko Jenufa dostaje więc drugą szansę.
Publiczność oszalała z zachwytu. Oczywiście wstała. Kierownik muzyczny Marko Ivanović i reżyser Martin Glaser bezbłędnie trafili tą inscenizacją w jej gust współczesnego widza.
Prezentacja spektaklu odbyła się w Operze Nova podczas XXIII Bydgoskiego Festiwalu Operowego.
