Artykuły

Nie muszę na szczęście, w tym felietonie popremierowym o "Czarnej Masce" Krzysztofa Pendereckiego ani przedstawiać Czytelnikom osoby kompozytora, ani też zajmować się opowiadaniem, o co chodzi w tym dziele operowym sławnego polskiego twórcy. Krzysztof Pen­derecki jest bowiem wyjątkiem także i pod tym względem, że odnosząc sukcesy jako awangar­dowy artysta - jednocześnie stał się znany wśród współczesnych mu rodaków, nawet tych, którzy nie interesują się zupełnie muzy­ką! A omówienia samej "Czar­nej Maski" można znaleźć nie tyl­ko w efektownie przygotowanym październikowym numerze mie­sięcznika "Nurt" - uczynił to również "Express" w reportażach i relacjach z prób...

Mogę przeto dzielić się po pro­stu osobistymi odczuciami z prze­życia tego wydarzenia. Bo wczo­rajszy spektakl "Czarnej Maski" w poznańskim Teatrze Wielkim niewątpliwie na takie miano za­sługuje - zarówno w sensie kon­kretnych dokonań artystycznych, jak i konsekwentnej przebudowy repertuaru. "Czarna Maska" wsparła najlepiej dotychczasowe dążenia dyr. Mieczysława Dondajewskiego, aby opera stawała się dramatem muzycznym.

Kompozytor idealnie połączył treści literackiego dzieła Gerharta Hauptmanna z ekspresją mu­zyczną - tworzą organiczną jed­ność. Tych zaś, którzy znali Krzysztofa Pendereckiego z rady­kalizmu eksperymentów może zaskoczyć fakt, że podporządkował się rygorom klasycznej dramatur­gii operowej. Są tu i portrety poszczególnych postaci i mistrzow­sko budowana akcja, pełna na­pięć. Oczywiście, wykorzystuje doświadczenia, zdobyte w poszu­kiwaniach nowych brzmień i środków artykulacyjnych. Ale tak, jak teraz malarstwo hiperrealistycz­ne - paletę i budowę przestrzeni z obrazów abstrakcjonistów. Rze­czywistość szczegółów jest tak gromadzona, że przeradza się w samoistny, pozazmysłowy świat.

Odnosi się to nie tylko do mu­zycznej strony spektaklu - orkie­stry i wokalistów, prowadzonych z sugestywną precyzją i tempe­ramentem przez Mieczysława Dondajewskiego - ale i wizyjnej. Jest to zasługą scenografa Ewy Sta­rowieyskiej, a zwłaszcza reżysera Ryszarda Peryta. Potrafili celnie wytworzyć nastrój płynności gra­nic pomiędzy konkretem, a je­go transcendentnym znaczeniem - bez tandetnej, jak to często by­wa, tajemniczości i symboliki. Najwyższe uznanie musi też bu­dzić fakt, że przedstawienie - mi­mo moralitetowej wymowy - po­siada niesamowitą dynamikę sce­niczną!

Nie trzeba dodawać, że party­tura "Czarnej Maski" wymaga od śpiewaków najwyższego kunsztu. Najtrudniejszą partię miała Ewa Werka jako Benigna, żona burmi­strza - wspaniale zagrała swoją rolę! Wraz z nią burzliwie oklas­kiwano kupca Perla - Radosława Żukowskiego, służącego Pottera - Aleksandra Burandta. burmi­strza - Józefa Kolesińskiego, Mu­latkę - Joannę Kubaszewską, Hrabiego - Jerzego Kulczyckie­go, organistę - Tomasza Zagór­skiego, gospodynię - Urszulę Jankowiak, służącą - Wiesławę Piwarską, ogrodnika - Piotra Liszkowskiego, opata - Janusza Temnickiego, pastora - Mariana Kępczyńskiego, Tancerza w mas­ce - rola baletowa - Jacka Szczytowskiego...

"Czarna Maska" kojarzy się z niemieckością nie tylko dlatego, że śpiewana jest w tym języku i do libretta według Hauptmanna - ma iście wagnerowską agresyw­ność brzmienia i dynamiki oraz filozoficzne, nie emocjonalne, od­niesienia do metafizyki. Słucha­jąc jej można zrozumieć, dlacze­go Krzysztof Penderecki bez entu­zjazmu wypowiada się o pierw­szym naszym wielkim kompozyto­rze awangardowym: o liryku Karolu Szymanowskim, szukają­cym bardzo często inspiracji w polskim folklorze...