Artykuły

Nie wiem, kiedy Aleksander Maliszew­ski przełożył "Gwiazdę Sewilli" Lope de Vegi, nie wiem, jak długo pracował nad adaptacją i przekładem sztuki - Teatr Ziemi Mazowieckiej ma jednak zasługę w przyswojeniu tego dzieła polskiej widow­ni, bo jest to prapremiera. Prapremie­ra, która stała się jeszcze jednym suk­cesem poetyckim Aleksandra Maliszew­skiego, sukcesem reżyserskim Macieja Z. Bordowicza, sukcesem aktorskim całego występującego zespołu, a w sumie dużym sukcesem teatru, który pod nowym kie­rownictwem Aleksandra Sewruka, mimo niektórych potknięć, z premiery na pre­mierę dźwiga się w górę. "Gwiazda Se­willi", to już teatr dużego formatu, mimo iż wepchnięty z konieczności (objazd!) w skromne ramy scenograficzno-inscenizacyjne.

Rzecz dzieje się w Sewilli w latach osiemdziesiątych trzynastego stulecia na początku panowania w Hiszpanii króla Sancho IV, pogromcy Maurów. Król, w poszukiwaniu ciągle nowych miłostek, za­trzymuje łakome spojrzenie na młodej i pięknej Estrelli, dumnej jak były dumne tylko "dobrze urodzone" Hiszpanki i za­kochanej z wzajemnością w dzielnym i szla­chetnym, a przy tym młodym i urodzi­wym rycerzu Don Sancho Ortiz, przyja­cielu równie dumnego i szlachetnego bra­ta ukochanej Busto Tabery. Ta powiela­na wielokrotnie w dramatach historycz­nych sytuacja wystarczyłaby do zbudo­wania intrygi. Ale w zagęszczeniu napięć i konfliktów dramatycznych pomaga jesz­cze jeden element, typowy dla feudalnej obyczajowości hiszpańskiej: spotęgowane do absurdu, a w swych skutkach wręcz antyludzkie pojęcie honoru, które akcję dramatyczną spycha na płaszczyznę tra­gedii. Kiedy w wyniku przewrotnych intryg króla (z podszeptu jego zausznika Don Ariasa), zmierzających do zawładnię­cia Estrellą, don Sancho podejmuje się zabić swego przyjaciela a brata ukocha­nej, w chwili tragicznej rozterki powie: "Wiem. że to zrobię, nędzny niewolnik honoru".

Reżyser oraz wykonawcy kreujący tytu­łowe postaci wątku tragicznego - Ewa Kania (Estrella), Witold Dębicki (Don Sancho Ortiz) i Krzysztof Kumor (Busto Tabera) sprawili, że tragedia wyrastają­ca z archaicznych układów i pojęć ma dojmujące tony odnajdujące pełny rezo­nans we wrażliwości współczesnego wi­dza. Doznania emocjonalne wzbogacone są o doznania estetyczne, spowodowane przepięknym przekładem poetyckim, któ­ry przez częstą zmianę rytmu i płynną wersyfikację jest też trafnie służebny wo­bec wymogów teatru.

W tragedie Estrelli i Don Sancha wpleciona jest organicznie jako jeden z jej węzłowych elementów a równocześnie ja­ko samodzielny dramaturgicznie akcent - tragedia zdrady niewolnicy Teodory, przekazany czytelnie i sugestywnie przez Marię Pabisz-Korzeniowską. Słabego i okrutnego króla gra Bronisław Surmiak, jego cynicznego doradcę - Jarema Drwęski. W pozostałych rolach występują: T. Kosudarski i F. Kiebicz (Don Pedro de Guzman), J. Brick (Farfan de Ribera), A. Prus (w drugiej obsadzie Don Sancha Ortiza), Z. Winiarczyk (sługa Ortiza, Claringo), Z. Perczyńska (służebna Matylda), Z. Ożarowski (Don Inigo Osorio), Janusz Cywiński i Aleksander Sewruk (Alkad zamku w Triana) oraz J. Keller, M. Koranówna i S. Adamski w partiach widzów.

Taka konwencja "teatru w teatrze" by­ła niezbędna ze względu na techniczne warunki objazdu. Pojawiający się w trzech oknach na początku - a i później od czasu do czasu - Widzowie "ustawia­ją" spektakl jako "teatr w teatrze"; wę­drowna trupa na prymitywnie zaimprowi­zowanej scence z żałosnymi rekwizytami (m. in. mocno obtłuczone lustro) przed­stawia sztukę "Gwiazda Sewilli" - trudno bowiem rozgrywać akcję w sce­nerii bogatych wnętrz pałacowych. Tę bardzo przydatną i pojemną scenografię zaprojektował Otto Axer, a reżyser wyzy­skał ją w sposób maksymalny i niezwyk­le celowy. Miał też reżyser kilka znako­mitych pomysłów, zrealizowanych spraw­nie, nie wyłączając tak ryzykownych jak "baletowe" wykorzystanie postaci Wi­dzów, czy burleskowa scena "piekła". Czuwał też reżyser skutecznie nad czy­stością stylistyczną spektaklu i wyrazisto­ścią aktorską oraz pomyślał o efektownej i ważnej dla wymowy całości końcówce.