Artykuły

"Sztuka gry aktorskiej" będzie polską prapremie­rą jednego z ostatnich u­tworów Eduardo De Filippo /ur.1900 r., zmarł 1 XI 84/. Polska publiczność teatralna zna jego dwie sztuki wcześniejsze "Neapol miasto milione­rów" i "Filumenę Marturano" wystawiane także w telewizji, a z późniejszych "Cylinder". Widownia te­lewizyjna zapewne pa­mięta też "Sobotę, nie­dzielę, poniedziałek" ze zrealizowanego w BBC cyklu prezentacji Laurencea Oliviera i z jego udziałem w roli głównej, a starzy kinomani "Neapol, miasto milionerów" w re­żyserii autora i film Vittorio de Siki "Małżeństwo po włosku" /1964/, czyli filmową adaptację "Filumeny Marturano" z Sofią Loren i Marcello Mastroiannim. Recepcja to dość skromna zważy­wszy, że Eduardo Passarelli, od młodości wystę­pujący pod pseudonimem De Filippo, napisał około 60 sztuk, grał na scenie od czwartego roku życia, debiutując jako chłopiec -Japończyk w "Gejszy" Eduardo Scarpetty, był re­żyserem teatralnym i wie­loletnim kierownikiem ze­społu /utworzonego z siostrą Titiną i bratem Peppinem/, grającego w dialekcie neapolitańskim, a potem znanego w Euro­pie Teatru Eduardo De Fi­lippo. Niemałe sukcesy odnosił jako reżyser spektakli muzycznych, wystawiając m.in. "Nos" Szostakowicza, "Kamień probierczy" Rossiniego, "Cyrulika Sewilskiego" , Paisiella, a jego przeróbka "Neapolu, miasta milionerów" stała się librettem opery Nino Roty. Od początku lat trzydzie­stych De Filippo jako ak­tor styka się z filmem, zyskując szybko uznanie włoskich widzów. Jako reżyser filmowy startuje w roku 1939, początkowo nie wychodząc poza prze­ciętny poziom banalnych komedii tamtych lat. W la­tach pięćdziesiątych przenosi na ekran swoje dwa neapolitańskie dra­maty, realizuje kilka in­nych mniej znaczących obrazów i wreszcie po­wstają "Neapolitańczycy w Mediolanie" i "Fortunella" z Guliettą Masiną wg scenariusza Fellinie­go. De Filippo zdobywa uznanie jako twórca, który na różnych polach dzia­łalności potrafi wyrazić najbardziej dotykające prostych ludzi skutki kryzysów nękających świat i sprzeczności rozdzierają­cych społeczeństwo. W jego komediach i scena­riuszach nie brak jednak humoru, pobłażania, a na­wet nuty sentymentaliz­mu.

Pasją tego niezwykłego artysty był przede wszyst­kim teatr, do końca życia traktowany jako ostoja kultury regionalnej. Jego neapolitański teatr dia­lektu pozwolił mu więk­szości poczynań scenicz­nych nadać charakter w poetycki sposób uniwersalizujący rzeczywistość kulturalną. Wprawdzie dialekt, który przywracał współczesnemu teatrowi włoskiemu, ograniczał re­cepcję jego sztuk w in­nych krajach, dla Wło­chów czynił go prawdzi­wym autorytetem. W os­tatnich miesiącach życia dokonał transkrypcji "Bu­rzy" Szekspira na stary dialekt neapolitański. Dzieła tego nie zdołał do­kończyć, ostatnie partie pozostawił nagrane na ta­śmie. Odtworzono je w kilka dni po śmierci De Fi­lippo w Piccolo Teatro di Milano. A Alberto Moravia w nekrologu pisał: "...Ak­tywność Eduardo jako pi­sarza neapolitańskiego - nie chcę tu mówić o po­wszechnie znanych, wy­sokich walorach arty­stycznych jego twórczoś­ci - aktywność ta pokazu­je nienaruszoną żywot­ność dialektu, tę żywot­ność, która od końca XVIII i początku XIX wieku przez Goldoniego, Porte, Belliego, aż do Di Giacomo, uczyniła dialekty wło­skie prawdziwym języ­kiem".

"Sztuka gry aktorskiej" w teatrze TV przygotowa­na przez Annę Minkiewicz /przekład Andrzej Zieliń­ski/ będzie charaktery­stycznym świadectwem tego, co dojrzały twórca próbował animować we współczesnym teatrze. Koloryt lokalny, złączony z reminiscencjami literatu­ry, głównie Pirandella, z elementami komedii dell'arte i teatru publicystycznego. Tę mozaikę tradycji i żywego kunsztu zapre­zentują telewidzom Zdzisław Wardejn, Marian Kociniak, Jerzy Bończak, Anna Seniuk, Danuta Rastawicka, Maciej Góraj, Jacek Czyż, Jerzy Kry­szak, Gustaw Lutkiewicz, Czesław Lasota i Juliusz Krzysztof Warunek. Sce­nografia - Marek Lewandowski.