Artykuły

Stępem na scenę

Był jednym z najpłodniejszych naszych pisarzy przedwojennych, a także skandalistą, który pozwał do sądu Boya-Żeleńskiego, bo poczuł się urażony jego recenzją teatralną.

Urodził się w Krakowie 19 marca 1875 roku w rodzinie urzędniczej. Ukończył wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zamierzał poświęcić się pracy naukowej i nawet wyjechał na stypendium do Londynu w 1901 roku, żeby studiować tam literaturę angielską i skandynawską. Ale kiedy po dwóch latach powrócił do kraju miał mocno zakorzenione ostateczne postanowienie: zostać pisarzem.

Wyczuwał oczekiwania

W 1898 roku na scenie teatru łódzkiego została wystawiona jego sztuka zatytułowana "Z burz życia". Nie odniosła sukcesu. W tym samym roku dziennik "Słowo Polskie" zamieścił jego esej o twórczości włoskiego poety Gabriela d'Annunzia. W 1900 roku Teatr Miejski w Krakowie wystawił "Otchłań", sztukę psychologiczną napisaną przez Konczyńskiego pod wpływem modnych dramaturgów modernistycznych. Utwór wzbudził zainteresowanie, miał dobre recenzje, o autorze zaczęto mówić w środowisku. Ponownie zwrócił na siebie uwagę powieścią "Śladem tęsknoty". Miał zręczne pióro. Pisał zarówno fabuły czysto rozrywkowe dla niewybrednych odbiorców, jak i ambitne, refleksyjne utwory dla wyrobionych intelektualnie czytelników. W okresie Młodej Polski wydał powieści "Nad głębiami", "Głód szczęścia" i "Zawrotne drogi", zbiór nowel "Wyspa smutku", tragedię historyczną "Demostenes", dramat "Straceńcy" oraz sztukę satyryczną "Białe pawie". Ten ostatni utwór, wystawiony w Warszawie i Krakowie, to dowcipny paszkwil na młodopolskie środowisko literackie. Komentarzy nie brakowało; skandal był niemal taki, jak przy wcześniejszym o kilka lat "Weselu" Wyspiańskiego.

Uprawiał fantastykę

W latach 1914-18 Konczyński redagował krakowski "Ilustrowany Kurier Codzienny". Przez rok był dyrektorem Teatru Ludowego. W tym czasie napisał m.in. tragedię "Maria Leszczyńska", komedie "Modna choroba", "Pani Bella" i "Powrót wiosny", powieść romansową "Płomienie". Była ona przeróbką jego wcześniejszego dramatu "Straceńcy". Podobnie powieść

"Raj odzyskany" przerobił na wystawioną w Krakowie komedię "Wygnany Eros".

Po wojnie zamieszkał w Warszawie. Pisał mnóstwo artykułów do różnych gazet, współpracował z filmem jako scenarzysta. Na zlecenie Korpusu Ochrony Pogranicza wydawał prorządową gazetę "Strażnica Polska" oraz - o takim samym przesłaniu propagandowym - redagowaną w języku ukraińskim "Strażnicę Ukraińską". Był zwolennikiem Piłsudskiego i koncepcji federacyjnej Rzeczpospolitej kilku narodów. Powstawały jego kolejne utwory: powieści "Blaski miłości" i "Dom Magdaleny", kolejna tragedia historyczna "Emilia Plater", liczne komedie i farsy, które sprawiły, że był jednym z najpopularniejszych pisarzy tworzących również dla teatru. Próbował sił na niezbyt chętnie uprawianym wówczas polu jakim była literatura fantastyczna. Jeszcze w 1913 roku opublikował utrzymaną w tym duchu powieść dla młodzieży zatytułowaną "Wieża ratunku", a w 1921 roku powstała kolejna - "Ostatnia godzina".

Duchowo czuł się młody

W drugiej połowie lat 30. stał się bohaterem głośnego skandalu. Zaczęło się od konkursu na utwór sceniczny ogłoszonego przez warszawski Teatr Polski. Był on adresowany do młodych pisarzy. Konczyński, chociaż stuknęła mu już sześćdziesiątka, nie przejął się barierą wiekową i wysłał na konkurs dramat historyczny "Zburzenie Jerozolimy", zatajając przy tym swoje prawdziwe dane. Sztuka zdobyła pierwszą nagrodę i została skierowana do wystawienia jako utwór "młodego laureata". Autor ujawnił swoje prawdziwe oblicze na krótko przed premierą. Niektórzy potępiali pisarza, inni podziwiali tupet i spryt z jakim zabiegał o swoje interesy. Zapewne szybko zapomniano by o sztuce i jej "młodym" autorze, gdyby nie recenzja najbardziej znanego krytyka teatralnego, Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Oceniając premierowe przedstawienie utworu (20 grudnia 1935 roku) Boy tak spuentował recenzję: "Sztuka p. Konczyńskiego, a raczej jej sposób wejścia na scenę, ma już swoją legendę. Autor tak się przejął chytrością swoich Rzymian czy Żydowinów, że postanowił wedrzeć się w mury Teatru Polskiego podstępem. Uznał skromnie, że lepiej będzie złożyć skrypt anonimowo, jako dzieło młodego autora, pragnącego pozostać w cieniu. Odkrywać młode talenty jest ambicją kierownictwa literackiego, które też rzuciło się na tę sposobność z chwalebnym entuzjazmem; wywiązała się korespondencja, zakończona niemałą konsternacją, gdy młody autor okazał się starym fabrykantem scenicznym. Ale honor nie pozwalał się cofnąć; wystawiając "Zburzenie Jerozolimy" teatr lepsze dał świadectwo swojej słowności i konsekwencji niż swemu znawstwu".

Tekst ukazał się w "Kurierze Porannym", a Konczyński go zignorował. Ale kiedy w 1938 roku Boy włączył go do tomu recenzji "Krótkie spięcia" i wydał nakładem "Roju", dramaturg podał krytyka do sądu, wyjaśniając, że większe znaczenie ma zniesławienie w książce niż na łamach gazety.

"Książka utrwala zniewagę" twierdził Konczyński uzasadniając tak późne złożenie pozwu. A chodziło o użyte przez Boya wyrażenie: "postanowił się wedrzeć w mury Teatru Polskiego podstępem", które pisarz uznał za obraźliwe. Proces ciągnął się do 1939 roku, a mecenasi obu stron dawali popisy erudycji i krasomówstwa. Ostatecznie Boy sprawę przegrał. Skazano go na grzywnę i kilka miesięcy aresztu. Kary nie odbył, bo w trakcie oczekiwania na wyrok sądu apelacyjnego wybuchła wojna, podczas której obaj adwersarze stracili życie.

Mimo zwycięstwa na sali sądowej, w oczach środowiska Konczyński przegrał. Powszechnie uważano, że Boy-Żeleński miał rację. Przed wojną Konczyński zdążył jeszcze ogłosić powieść fantastyczną "Kobieta z innej planety" oraz romansidło "Dwie drobne dłonie". Zmarł w podwarszawskim Miedzeszynie w sierpniu 1944 roku.