Trudna baśń o historii
"Plac Wolności" w reż. Lecha Raczaka w Teatrze im. Modrzejewskiej w Legnicy. Recenzja Kingi Kruczek w Konkretach.
Dwa lała temu legnicka publiczność zetknęła się z twórczością Lecha Raczaka przy okazji "Zony". "Plac Wolności" to jego druga propozycja. Tym razem reżyser przeniósł na scenę teatralną ideę - 100 lat w 100 minut.
Zabieg okazał się ciekawy, ale niebezpieczny. Ci, którzy znają historię, mogą łatwo łączyć w całość wszystkie przedstawione wątki.
Wokół areny cyrkowej
Sztuka zaczyna się intrygująco. Po wyjeździe cyrku z miasteczka, na pierwszy plan wysuwa się wielodzietna rodzina. Teraz publiczność zaczyna się gubić, bo ci sami aktorzy wcielają się w kolejne role. Widzowie są przekonani, że historia XX wieku zostanie przedstawiona na przykładzie tej właśnie rodziny. I początkowo tak jest.
Bolesne bohaterstwo
Na wiadomość o wybuchu wojny ojciec rodziny decyduje, że jeden z jego synów, Franciszek, pójdzie walczyć za Niemcy, a drugi, Stanisław, za cara.
W ten sposób bez względu na to, jak potoczy się wojna, rodzina i tak będzie miała bohatera. W pierwszej chwili to budzi śmiech widzów. Potem... dwaj bracia stają naprzeciw siebie i walczą ze sobą w imię zwycięstwa "swojej" armii. Po zawieszeniu broni Franciszek wraca do domu okulawiony. Jeszcze bardziej niż ciało ma poranioną psychikę. Stanisław nie wraca do rodziny. Jedzie budować nowy radziecki ład, a wymarzone przez ojca bohaterstwo zdaje się ponure i pełne absurdu. Najmłodszy syn, Wacław, zgodnie z wolą ojca zostaje księdzem, ale i jego nie oszczędził los i historia.
Tragizmu spektaklowi dodaje też postać Ariela. Szwagierka jego matki nazywa go Ignacem, bo Ariel kojarzy się z Żydami. Jest on symbolem społeczeństwa, które chciałoby uniknąć narzuconej przez los historii.
Można się zgubić
Ariel przesłania oczy czarną chustką, później dostaje ciemne okulary - mają one chronić nie tylko przed światłem, ale też przed upływem czasu.
W spektaklu pojawiają się coraz to nowe wątki i postacie. Aktorzy natomiast pozostają niemal niezmienni. Wprowadza to zamęt i widzowie zaczynają się gubić. Nie wiedzą, czy nadal poszukiwać powiązań z rodziną, której losy śledzą od początku, czy skupić się na symbolach związanych z etapami nieuchronnie płynącego czasu. Jednocześnie szybko zmieniająca się historia uzmysławia, że życie jest kruche i krótkie, a ludzie są tylko trybikami w maszynie dziejów.
Cyrk, który jest w spektaklu symbolem wolności, wcale nie jest śmieszny. Z każdą wizytą przynosi ciekawostki ze świata, historyczne wydarzenia i odkrycia. To, co powinno cieszyć, staje się dla mieszkańców miasteczka częścią ich tragedii. Ma się wrażenie, że każda wizyta cyrku przybywającego ze stalowym rumakiem to wprowadzanie konia trojańskiego.
Wszystko dzieje się w atmosferze mrocznej muzyki Lecha Jankowskiego.
Spektakl przesycony jest symbolami, które każdy z widzów może postrzegać inaczej. Raczak zapewnia, że jego sztuka jest luźno inspirowana powieścią "Plac Italia" Antonia Tabuchoniego. Tymczasem spektakl mocno kojarzy się również z książką "Sto lat samotności" Gabriela Garcii Marqueza. Tam też cyrk jest tym elementem, który wciąż się przewija. Podobnie jak u Raczaka cyrkowcy przywożą nowinki, które jednych cieszą, a innych przerażają.
Przeplatane fantazją
"Plac Wolności" jest opowieścią XX wieku, pełnego tragedii. W zamyśle Raczaka nie miało to być kronikarskie przedstawienie historii. Oprócz rzeczywistych wątków, przed oczami publiczności przewijają się również sceny nierealistyczne jak zmartwychwstanie Ariela, który ma przynajmniej trzy życia, czy ksiądz Wacław krążący pod ziemią w poszukiwaniu Boga.
- Założyłem sobie, że historia, którą znamy, może być fantastyczną opowieścią - wyjaśnia Lech Raczak. - Być może ta opowieść jest ciekawsza właśnie jako baśń, a nie jako prawdziwa historia.
Może właśnie do takich refleksji musi dojść publiczność opuszczająca salę teatralną. Trudno odebrać tę sztukę zgodnie z zamierzeniami reżysera, ale warto na nią pójść, żeby zobaczyć kawałek trudnej, innej niż zwykle, ale ciekawej twórczości.
