Artykuły

,,Wesele" Hanuszkiewicza jest jednak "Weselem" Wyspiańskiego. Mimo że inscenizator poobcinał tekst przystosowując go do swojej wizji teatralnej (oczywiście skróty zawsze się robi, ale tu są one bardzo dra­styczne, wyleciało też całkowi­cie kilka postaci, a kilka połączono w jedną); mimo że po­przestawiał i poszatkował kilka scen (ale nie tak wiele, głównie sceny z Nosem, które przeszły z trzeciego do drugiego aktu i stały się jakby komentarzami i intermediami między poszcze­gólnymi wizjami); mimo że świadomie przeciwstawił się dotychczasowej tradycji teatral­nej i z góry naraził się wy­znawcom zasady: "świętości nie szargać!" (zresztą w programie szeroko i przekonująco przy­pomniał, że ta świętość-tradycja opiera się na bardzo ni­kłych podstawach).

Przedstawienie w Teatrze Powszechnym - obok aprobaty - może budzić w pewnych szczegółach sprzeciw, w innych dyskusję czy wątpliwości. Ale ważne jest wrażenie całości: z teatru wychodzimy zafascyno­wani poezją Wyspiańskiego (malkontent powie, że ta poezja jest cudowna - to prawda - i że musi działać w każdym, nawet najgorszym przedstawieniu - ale to nieprawda); z prze­świadczeniem, że myśl i na­strój tego genialnego dramatu zostały nam jasno podane; z odczuciem, że obcowaliśmy z dziełem wielkim, jedynym w swoim rodzaju w całej naszej literaturze, przedziwnym w połączeniu tragedii z satyrą, naj­czystszej poezji z politycznym pamfletem na znieczulicę, za­kłamanie frazesem, niemoc czynu, bałamucenie się narodo­we. Jeżeli takie jest wrażenie całości, to można uznać przed­stawienie za sukces. Będzie się ono liczyło w dziejach insceni­zacji "Wesela". Należy do tych spektaklów, które trzeba zoba­czyć. I chyba publiczność tym razem tłumnie powędruje na Pragę. Nie będzie tego żałowała.

Punkt wyjścia inscenizacji Hanuszkiewicza wiąże się z tradycją. A więc szopka, kra­kowska szopka, którą Adam Ki­lian pięknie i wiernie wybudo­wał na scenie; równie pięknie przyodział jej postacie w ba­jecznie kolorowe kostiumy. Ale ta szopka przeszła już przez doświadczenia współczesnego teatru, przez "Zielony Balonik" i "Zieloną Gęś" i bardzo deli­katną zresztą, nowoczesną gro­teskę z uproszczonym gestem, syntetycznością gry, daleką od drobiazgowego realizmu oby­czajowego czy psychologiczne­go. Na pustej scenie szopki i na niemal ciągle ruchomej tar­czy przesuwają s;ę kukiełkowe postacie, w luźnych dialogach-obrazkach. Może tego ruchu jest za wiele, w tym dreptaniu zaciera się chwilami rytm wier­sza. Ale pointy poszczególnych rozmów - luźno ułożonych także w samym utworze - do­brze się uwydatniają. I co chwila: "raz do koła", wszystkie pary tańczą. Weselny nastrój narasta, chata roztańczona i rozśpiewana. Goście rozba­wieni i podchmieleni zapraszają do środka Chochola...

W "Weselu" Chochoł przy­chodzi. W Teatrze Powszech­nym przychodzi nie Chochoł, ale Wojciech Siemion. Nie tylko aranżuje "co się komu w duszy gra", ale sam odtwarza wszystkie ukazujące się widma - czując się zresztą niewątpli­wie lepiej jako błazen niż jako hetman czy rycerz.

Zapewne reżyserowi szło o pewne uproszczenie całej tej sprawy i łat­wiejszą jej zrozumiałość. Istotnie nastąpiło uproszczenie, ale w złym tego słowa znaczeniu. I całkiem niepotrzebnie, bo przecież nie chodzi tu tylko o oszczędności obsadowe. Nikt też chyba nie będzie przekonywał, że to jest w duchu utworu, że Wyspiańskiemu marzyła się taka komasacja. Wyprowa­dził on poszczególne wizje z kon­kretnych obrazów i myśli; takie "poprawianie" autora nie ma sensu. I teatralnie to się nie spraw­dziło. Można się zgodzić, że wizje te są jakąś formą kompromitacji osób, którym się ukazują. Ale nie wynika z tego, że należy je (wizje, nie osoby) pokazywać humorystycz­nie. Siemion wypowiada wezwania Wernyhory na wesoło, z kpinami, niby Gżegżółka z Gałczyńskiego, przenosi "Wesele" na inną pła­szczyznę artystyczną. Można też wątpić, czy Gospodarz (bardzo do­brze gra go MIECZYSŁAW SERWIŃSKI) dałby się zwieść takim majakom, zważywszy nawet, że był podpity. Jest to więc nielogiczne w samym przedstawieniu. W sumie zaś nie ma tu ani Chochoła, ani Stańczyka, ani Hetmana, ani Ryce­rza, ani Szeli - jest tylko Siemion, a tego Wyspiański też nie mógł przewidzieć.

Drugi akt "Wesela" z wizjami zawsze był najtrudniejszy w realizacji. Zasadnicza koncepcja Hanuszkiewicza (majaczenia kompromitujące bohaterów) jest słuszna, ale jej wyraz teatral­ny zawiódł. Potem akt trzeci aż do końcowego - letargicznego - tańca miał wiele prawdzi­wych piękności, nastroju i wyrazu. Śliczna scenka z roz­mową o Polsce i sercu zabłysła jak czystej wody klejnot dzię­ki Zofii Kucównie (Panna Młoda) i Adamowi Hanuszkiewiczowi (Poeta), którzy zresztą stworzyli najlepsze kreacje aktorskie w tym przedstawie­niu. Zaraz obok nich postawił­bym Ewę Wawrzoń, bardzo in­teresującą, ładnie i inteligent­nie mówiącą wiersz Marynę. Rachel w wykonaniu Wiesławy Mazurkiewicz wypadła trochę bezbarwnie, być może z po­wodu zmniejszenia znaczenia tej roli w tak ujętym przed­stawieniu. Bardzo dobra była Teofila Koronkiewicz jako Klimina. Z mężczyzn - poza już wspomnianymi - wymienić trzeba dwóch młodych: Jacka Mayzela (Jasiek) i Janusza Bu­kowskiego (Kasper), a także Wojciecha Rajewskiego (Żyd) i Ludwika Michałowskiego (Cze­piec). Leszek Ostrowski starał się jak mógł by stworzyć prze­konującą postać Pana Młodego. W ogóle zaś wszyscy aktorzy, których nie sposób tu wymie­nić, dostrajali się dobrze do ogólnego tonu przedstawienia interesującego, choć można o nim powiedzieć wraz z Wy­spiańskim, że to "chwila dziw­nie osobliwa...".