W poszukiwaniu drogi
Smutna wizja relacji społecznych ludzi zorientowanych wyłącznie na pieniądze - o spektaklu "Skąpiec" w reż. Eweliny Marciniak w Teatrze Polskim w Bydgoszczy pisze Agnieszka Serlikowska z Nowej Siły Krytycznej.
Drzwi dużej sali Teatru Polskiego w Bydgoszczy otwierają się niespodziewanie. Trudno oprzeć się wrażeniu, że toczący się za nimi spektakl trwa już bardzo długo. Widzowie wchodzą trochę jak intruzi i zasiadają po dwóch stronach sceny. Poczucie wyobcowania trwa jednak bardzo krótko. Groteskowo ubrane postacie szybko integrują się z publicznością, raz po raz zmuszając ją do aktywnego udziału spektaklu.
W połowie czerwca w Teatrze Polskim w Bydgoszczy odbyły się pokazy przedpremierowe "Skąpca" w reżyserii Eweliny Marciniak. Premiera spektaklu - z możliwymi modyfikacjami - będzie miała miejsce w październiku na VII Międzynarodowym Festiwalu "Dialog" we Wrocławiu. Na potrzeby przedsięwzięcia słynną sztukę Moliera twórczo przekształcił Michał Buszewicz, tworząc współczesną, smutną wizję relacji społecznych ludzi zorientowanych wyłącznie na pieniądze.
Sytuacja wyjściowa w spektaklu różni się od tej przedstawionej w sztuce. To dzieci tytułowego skąpego Harpagona, Kleant (Maciej Pesta) i Eliza (Julia Wyszyńska), są zainteresowane wyłącznie pieniędzmi. Mają roszczeniowy stosunek do ojca, bez skrupułów przyczyniają się też jego śmierci. Harpagon (Mirosław Guzowski) budzi sympatię. Ubrany w schludny garnitur starszy biznesmen wydaje się poszukiwać rodzinnego ciepła, chce, by jego dzieci usamodzielniły się, stały odpowiedzialne.
"Wychowałem Was na ludzi, a Wy się z powrotem zezwierzęciliście" - mówi w pewnym momencie do swoich dzieci. Środki zastosowane w "Skąpcu" podkreślają upadek moralny bohaterów. Postacie są ubrane w - prześwitujące w przypadku kobiet i składające się jednie z damskiej bielizny w przypadku młodych mężczyzn - stroje. Bohaterowie uprawiają ostry seks, obżerają się, a następnie zwracają spożywane przez siebie posiłki, stosują brutalną przemoc. Wszystko to skontrastowane z ładnym, literackim językiem jest chyba jeszcze bardziej wymowne.
Na tle obyczajowej swobody i wolności interesująco rysuje się społeczna pozycja kobiet. Twórcy bydgoskiego "Skąpca" wydają się udowadniać, że od czasów Moliera niewiele się w tej kwestii poprawiło. Zarówno uboga, choć niepozbawiona fizycznych walorów, Marianna (Joanna Drozda), jak również bogata Eliza są traktowane przez mężczyzn jak przedmioty. Przehandlowywane między mężczyznami, nie mają nic do powiedzenia w kwestii własnego zamążpójścia (wymowna scena, w której Harpagon dosłownie owija całą Elizę czarną folią, aby na spokojnie porozmawiać o niej z Walerym), pozostają tylko obiektami seksualnymi.
Zwraca uwagę postać służącego Strzałki (Marcin Zawodziński), stale pedałującego na stacjonarnym rowerze, powtarzającego, że bez niego wszystko zgaśnie. Zakończenie nasuwa myśl, że to on jest wbrew pozorom głównym bohaterem "Skąpca" Eweliny Marciniak i Michała Buszewicza. Pozostałe postacie i ich zachowanie mają za to symbolizować zepsucie panujące wśród wyższych sfer społecznych. W tym kontekście cały spektakl można odbierać jako głos opowiadający się w debacie ekonomicznej za krytyką kapitalizmu. Finałowa scena, w której wszyscy nawołują, by Strzałka zsiadł z roweru, a on wzbrania się, twierdząc, że bez niego wszystko "zgaśnie", może być również nawoływaniem do przewartościowania życia, zastanowienia się nad miejscem w społecznej hierarchii, zachętą do politycznych zmian.
"Skąpiec" Eweliny Marciniak i Michała Buszewicza jest spektaklem zadającym pytanie o to, dokąd zmierza współczesne społeczeństwo. Spektaklem brawurowo i odważnie zagranym (choć niektóre kwestie wypowiadane przez aktorów nie docierają do uszu publiczność z dalszych rzędów). Po wyjściu z teatru trudno nie zadać sobie pytania: "co dalej?". Ostatecznie przecież Strzałka zsiada z roweru i światła na całej scenie gasną. Spektakl się skończył, co nie oznacza, że nie zacznie się następny. Możliwe, że taki sam.
