Artykuły

Dziś zapowiadane od kilku tygodni korepetycje z rosyjskiego - pisze w felietonie do Przekroju Maciej Nowak.

Przyjrzyjcie się tym zardzewiałym łomom, wykrzywionym śrubokrętom, tępym obcęgom, zapowietrzonej waserwadze. Oto zestaw kluczy, używanych od ponad 20 lat do konserwacji połączeń między Polską z Rosją. Pochodzi z radzieckiego demobilu. Przesadzam? Nie za bardzo. Gdy przyjrzeć się polskiej publicystyce na temat Rosji to często trudno zrozumieć, czy czytamy o ZSRR, czy o jednej z najbardziej radykalnie liberalnych gospodarek świata z liniowym podatkiem i zastraszającymi różnicami klasowymi i ekonomicznymi? Tymczasem do opisu tych zjawisk nieustannie używa się pojęć sprzed ćwierć wieku: dysydenci, opozycja, cenzura, prześladowania, łagry.

Nie, o nie, dzisiejsze elity rządzące Rosją to nie są już betonowogłowi towarzysze dawnego KPZR. Pojęciami demokracji, wolności, niezawisłości, wolnych mediów, globalizacji, wycierają sobie gębę ze sprawnością nie gorszą niż politycy reszty świata, a znajomością języków obcych i świetnie skrojonymi marynarkami nie ustępują przywódcom nie tylko Środkowej, ale i Zachodniej Europy. Nasza wizja Rosji jest anachroniczna, gdyż pochodzi z czasów, gdy jeszcze wszyscy uczyliśmy języka rosyjskiego, a w Warszawie co roku odbywały się Dni Kultury Radzieckiej. Ostatnie odbyły się w roku 1990 i aż 23 lata trzeba było czekać na przegląd teatru rosyjskiego Da! Da! Da!, zorganizowany przez Instytut im. Mickiewicza oraz moskiewski festiwal Złota Maska.

Agnieszka Lubomira Piotrowska i Roman Pawłowski, kuratorzy Da! Da! Da! przywieźli spektakle, które podważają polskie stereotypy na temat Rosji. O transmisji "Idealnego męża" w reż. Konstantego Bogomołowa z moskiewskiego MchT pisałem dwa tygodnie temu. Spektakl otwarcie ironizujący z Władimira Putina komplikuje obraz kraju, w którym rzekomo brak wolności słowa. Teatr Mały z Petersburga przywiózł z kolei spektakl w reż. Lwa Dodina wg powieści Wassilija Grossmana "Życie i los". Przedstawienie trąci myszką, niemniej jakość artystyczną składam na ołtarzu polsko-rosyjskiego zrozumienia. Fascynujące było oglądać narastające zdumienie publiczności Teatru Narodowego, że Rosjanie o II wojnie mówią identycznym tonem, jak my. Że pamiętają o tragicznych konsekwencjach paktu Ribbentrop-Mołotow, że trzeźwo oceniają zbrodniczy charakter obu reżimów, że oddają hołd ofiarom Holocaustu. A chwila, gdy po przedstawieniu Andrzej Wajda wszedł za kulisy i powitany oklaskami petersburskich artystów powiedział, że dopiero teraz możemy sobie powiedzieć prawdę, miała stukrotnie większe znaczenie niż małonowoczesny już styl Dodina.

Wojna Ojczyźniana to dla Rosjan temat święty. Podobnie, jak dla nas Powstanie Warszawskie. Ale i tutaj coś drgnęło: od niedawna pojawiają się rewizjonistyczne głosy, czy przypadkiem w interesie społecznym nie było poddanie się hitlerowskiej nawałnicy? Auć, w kraju, który od wieków organizuje się w militarnym drylu, to boli! Ten motyw pojawia się w spektaklu "Lear. Komedia" wg Szekspira w reż. Konstantego Bogomołowa z Petersburga. Szekspirowski klimat zabójczych, dworskich intryg przeniesiony został na stosunki panujące na Kremlu u progu Wojny Ojczyźnianej. O stosunku współczesnej młodzieży rosyjskiej do służby wojskowej mówił z kolei 7-minutowy spektakl "Żołnierz" wg Pawła Priażko w reż. Dmitrija Wołkostrelnikowa. Poborowy na przepustce bierze długi prysznic, by wypowiedzieć w finale jedno zdanie, że do jednostki wracać nie ma zamiaru. W Rosji, w której nieustannie toczą się krwawe konflikty zbrojne, taka deklaracja ma moc potężną.

Da da da w połączeniu z organizowanym od kilku lat festiwalem filmowym Sputnik nad Warszawą dają nadzieję, że instrumentarium polsko-rosyjskich relacji stanie się nowocześniejsze. Chciałoby się bowiem powtórzyć za Kiwaczkiem, bohaterem rosyjskiej dobranocki: - Budowaliśmy, budowaliśmy, aż... zbudowaliśmy!