Artykuły

"Wariat i zakonnica" to jedno z najczęściej wystawianych dzieł Stanisława Ignacego Witkiewicza, studium niezrozumienia między artystą a społeczeństwem.

Tytułowi bohaterowie spotykają się w szpitalu dla obłąkanych. Wariat, Mieczysław Walpurg (Jacek Beler), został zamknięty z powodu swojego szaleństwa, siostra Anna (Anna Moskal) oddała się pomocy chorym, żeby zapomnieć o nieszczęśliwej miłości.

Przedstawienie przygotowuje Igor Gorzkowski, reżyser, współzałożyciel Studia Teatralnego Koło. Widzowie mogą pamiętać jego spektakle na podstawie powieści, np. "Żółtą Strzałę" według opowiadania Wiktora Pielewina czy "Dolinę Muminków w listopadzie" Tove Jansson. Realizował także własne teksty, jak popularna "Taksówka", a ostatnio wystawił kameralną wersję "Burzy" Szekspira. Po raz pierwszy pracuje w Teatrze Powszechnym, a po twórczość Witkacego sięga po raz drugi. - Witkacego mamy na dzień dzisiejszy za mało w teatrze, to pierwszorzędna dramaturgia: czasami bardziej poetycka - jak "Kurka wodna", czasami o silniejszej dramatycznej strukturze - jak "Wariat i zakonnica". Tu na pierwszym planie mamy artystę udręczonego przez rzeczywistość, zamkniętego w domu wariatów. Wiemy, że w pewien sposób dotyczy to losów Witkacego - mówi reżyser.

- Walpurg jest niespełnionym twórcą, który wszystkie swoje niepowodzenia zrzuca na rzeczywistość, nie może się do niej dopasować. Przebywa w domu szaleńców. Jest to metafora. Można ją czytać jako bycie więźniem samego siebie, urojeń, choroby - mówi Jacek Beler, który gra tytułowego wariata.

Postaci sztuki wyleczyć ma nowinka lekarska - psychoanaliza - To jest okazja dla mojego bohatera, doktora Gruna, naukowca z ambicjami, zajmującego się psychoanalizą. Ponieważ na Walpurga nie działają "tradycyjne" metody, Grun dostaje szansę wprowadzenia nowatorskiej terapii. Wydaje mu się, że jej stosowanie rozwiąże wszystkie problemy ludzkości i zapewni mu karierę - mówi Bartłomiej Bobrowski.

- Grun uważa, że każdego człowieka powinno się poddać psychoanalizie, żeby oczyścić go z napięć i kompleksów, wtedy wszyscy będziemy tacy sami. To, co Witkacy przewidywał i czego się bał, to zunifikowany świat, w którym nie ma miejsca dla artysty. Na wczesnym etapie życia odkrywa się, czy ktoś ma twórcze zacięcie i jeśli tak, to można pozbawić go tych nieprzyjemnych skłonności. Muzea będą wtedy miejscami, w których będzie można zobaczyć, w jak zdegenerowany sposób się kiedyś żyło. Oczywiście Witkacy posługuje się metaforą. Społeczeństwo widzi jako szpital wariatów, gdzie mamy silną hierarchię, poukładany świat, a w nim chorego, który nie bardzo przystaje do rzeczywistości. Z kolei psychoanaliza to symbol ideologii, każda stosowana tak radykalnie powoduje więcej złego niż dobrego - mówi Igor Gorzkowski.

Bohaterowie, jak zwykle u Witkacego, przerysowani, groteskowi, ukrywają prawdziwe pragnienia, popędy. Jedną z takich postaci jest zakonnica. - Siostra Anna to bardzo freudowska osobowość, możemy u niej zaobserwować efekt sprężyny. Podjęła skrajne formy zabicia w sobie uczuć, wstąpiła do klasztoru, pracuje w szpitalu wariatów. Chce być czysta, idealna, oddana służbie ludziom. Im jest gorliwsza w modlitwie i duchowości, tym bardziej, jak to wszystko pęka, okazuje się cielesna, kobieca, seksualna. Ale trzeba wyraźnie zaznaczyć, że pracuje w Szpitalu pod Zdechłym Zajączkiem, a jej zakon nazywa się Zakon Dobrowolnych Męczenniczek; Witkacy, pisząc nawet o najbardziej bolesnych sprawach, ironizuje - mówi Anna Moskal.

Dodaje, że dużym wyzwaniem dla aktorów jest mierzenie się dziś z tym tekstem. - Momentami trąci myszką, ma wyrazistą formę, niedzisiejszą składnię. Jednocześnie praca nad nim to świetna zabawa, bo daje możliwość odejścia od serialowej, realistycznej ekspresji. Nieczęsto możemy obcować z taką formą.

W spektaklu rolą prof. Waldorffa na scenę Powszechnego wraca Franciszek Pieczka, który ostatni raz pojawił się na niej jako Al Lewis w "Słonecznych chłopcach" (Teatr Powszechny, 2008 r., reż. Maciej Wojtyszko).

Premiera: 8 marca, godz. 19.