Artykuły

Konsultacje projektu "Ustawy o otwartych zasobach publicznych" Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji rozpoczęło 28 grudnia 2012 r., a termin zgłaszania uwag został wydłużony do 5 lutego 2013 r. Na stronie Ministerstwa uwagi i pytania dotyczące projektu.

Na stronie Ministerstwa czytamy: Zakładamy, że z otwierania zasobów skorzystają uczniowie, nauczyciele, przedsiębiorcy, i wszyscy, którzy szukają łatwiejszego dostępu do treści edukacyjnych, kulturowych i naukowych. Skorzystają też ci twórcy i naukowcy, którzy chcą na jasnych zasadach, legalnie korzystać z otwartych zasobów w swojej pracy, i ci którzy chcieliby, by efekty ich pracy były dostępne jak najszerszej publiczności.

Wiele instytucji publicznych już dziś decyduje się na otwieranie zasobów, ale ustawa ma uporządkować i ułatwiać ten proces. Ma też być stymulatorem dla długotrwałego i stopniowego procesu otwierania zasobów.

Dlatego powinna wprowadzić jasne kryteria i warunki korzystania z zasobów będących w posiadaniu instytucji publicznych. Chodzi o to, by umożliwić korzystanie z zasobów, legalnie i z poszanowaniem praw ich twórców.

W trwającej już debacie padło wiele pytań dotyczących relacji przygotowywanej zmiany do prawa autorskiego. Przygotowaliśmy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

Otwarte zasoby publiczne - FAQ

Projektowana ustawa nie dotyczy twórczości finansowanej za pieniądze prywatne. Innymi słowy dotyczy bardzo wąskiej grupy twórców, którzy korzystają z funduszy publicznych.

1. Czy ustawa naruszyłaby osobiste prawa autorskie?

Nie. Twórca, zawsze po stworzeniu utworu posiada osobiste prawa autorskie do niego. Mogą one przysługiwać tylko twórcy, nie może on ich zbywać ani się ich zrzekać. Założenia projektu ustawy o otwartych zasobach nie dotyczą autorskich praw osobistych. Nie dotyczą więc między innymi:

autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Ochronę osobistych praw autorskich reguluje kodeks cywilny, a w projekcie założeń do ustawy nie są przewidziane żadne zmiany w tym zakresie.

Natomiast prawa autorskie majątkowe są ograniczone czasowo (istnieją co najmniej przez 70 lat) i istnieje możliwość obrotu nimi. Przekazywania majątkowych praw autorskich jest często spotykane - w projekcie ustawy proponujemy, by częściej niż dotychczas instytucje publiczne nabywały autorskie prawa majątkowe do dzieł tworzonych za środki publiczne, tak, aby możliwe było korzystanie z nich także przez obywateli.

2. Czy instytucje publiczne nabywają pełnię majątkowych praw autorskich?

To zależy - od umowy zawartej między twórcą i instytucją publiczną. Ta umowa oczywiście nie może być zawarta bez zgody twórcy. W założeniach do projektu ustawy o otwartych zasobach nie ma mowy o żadnym "automatycznym" przechodzeniu praw na instytucję publiczną. Ustawa nałożyłaby obowiązek na instytucję publiczną, by ta zakupiła autorskie prawa majątkowe na polach eksploatacji, na których zamierza wykorzystywać utwór bądź udzielać licencji na dalsze wykorzystanie. Można by wybrać jeden z dwóch sposobów nabywania praw autorskich:

instytucja publiczna nabyłaby od twórcy jedynie udział w autorskich prawach majątkowych w zakresie wyłącznie tych pól eksploatacji, które określone są w umowie między twórcą a instytucją publiczną. W takim wypadku zasady zarządzania wspólnymi prawami majątkowymi - czyli m.in. udostępniania i ponownego wykorzystywania zasobów publicznych - określane są przez obie strony w umowie.

instytucja publiczna nabyłaby od twórcy pełnię autorskich praw majątkowych na tych polach eksploatacji, na których zasób będzie udostępniany użytkownikom. Istotą konstrukcji jest zatem przeniesienie praw przysługujących pierwotnie twórcy na podmiot zobowiązany, czyli instytucję publiczną.

W wyjątkowych sytuacjach instytucja mogłaby nie nabywać prawa na przewidzianych ustawą zasadach. Każdorazowo jednak musiałaby taką decyzję uzasadnić i podać do publicznej wiadomości (w Biuletynie Informacji Publicznej)

Gdyby twórca chciał wykorzystać dany utwór do celów komercyjnych, mógłby się też umówić się na stosowanie okresu embarga, podczas którego dzieło nie będzie udostępniane.

3. Czy projekt zakłada masowe wykupywanie majątkowych praw autorskich?

Nie. Ustawa dotyczyłaby tylko tych zasobów publicznych, które będą nabywane i udostępniane po wejściu ustawy w życie. Prawo nie działa wstecz.

4. Czy projekt zmusza instytucje do wykupu praw autorskich?

Celem ustawy jest, by jak najwięcej zasobów było jak najszerzej dostępnych. Jednocześnie jednak konieczne jest ważenie różnych interesów, m.in. twórców, użytkowników.

Dlatego założenia do projektu ustawy przewidują różne opcje udostępniania (szersze i węższe), możliwość stosowania czasowego embarga chroniącego komercyjne wykorzystanie, a także możliwość stosowania wyjątków od udostępniania w ogóle w uzasadnionych przypadkach. Instytucja publiczna ze względu na szczególny interes publiczny (np. przesłanki ekonomiczne) mogłaby odstąpić od nabycia majątkowych praw autorskich czy zasad udostępniania i ponownego wykorzystania zasobów publicznych. Instytucja publiczna, która zdecydowałaby się na skorzystanie z wyłączenia, byłaby zobowiązana do przedstawienia uzasadnienia zastosowania wyjątku.

5. Dlaczego projektowana ustawa wprowadzałaby różne stopnie otwartości?

Zdajemy sobie sprawę, że projektowana ustawa o otwartych zasobach musi zapewniać warunki dla twórców do korzystania ze swojej działalności w celach komercyjnych. Dlatego zależy nam na wprowadzeniu możliwości wyboru takiej opcji, która będzie najlepiej odpowiadała potrzebom i ograniczeniom twórców, odbiorców i instytucji publicznych:

Opcja podstawowa - zasoby publiczne są wyłącznie dostępne "do wglądu", ale bez dalszych uprawnień eksploatacyjnych.

Opcja pośrednia - zasoby publiczne na licencji częściowo zapewniającej swobodę dostępu i korzystania, na przykład tylko w celach niekomercyjnych lub tylko na określonych terytorium.

Opcja pełna - zasoby publiczne są udostępnienie na wolnej licencji, czyli każdy może z nich skorzystać w dowolny sposób, także komercyjny.

6. Czy twórca będzie nadal otrzymywałby tantiemy?

Ustawa o otwartych zasobach nie reguluje problemu tantiem. W żadnym wypadku nie dotyczy także utworów finansowanych ze środków prywatnych (patrz wyżej).

W przypadku twórczości wspieranej ze środków publicznych tantiemy będą zależały od umowy, którą Twórca podpisze z instytucją publiczną.

W przypadku nabycia przez podmiot publiczny udziału w majątkowych prawach autorskich, tantiemy przysługiwałyby autorowi na tych polach eksploatacji, na których będzie miał prawa. Szczegóły byłyby określane w umowie zawartej pomiędzy twórcą i instytucją. Natomiast podmiot zobowiązany (instytucja publiczna) na polach eksploatacji, na których nabędzie prawa do udostępnienia utworu, udzielałby licencji na dalsze wykorzystywanie bez pobierania tantiem, gdyż te mu nie przysługują.

Gdyby twórca zawarł z instytucją publiczną umowę przekazującą pełnię autorskich praw majątkowych podmiotowi publicznemu - twórca nie pobierałby tantiem, gdyż "sprzedał" już majątkowe prawa do swojego dzieła. Twórcom i wydawcom nadal przysługiwałoby wynagrodzenie z tytułu opłat reprograficznych wynikających z art. 20 oraz 201) ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych, są one niezbywalne.

7. Czemu służyłoby embargo w ustawie o otwartych zasobach?

Możliwość wprowadzenia okresu embargo ma służyć twórcy, który w oznaczonym terminie będzie miał zagwarantowaną swobodę wyłącznego korzystania z utworu.

Dopiero po upływie tego czasu utwór byłby udostępniany w otwarty sposób. Embargo byłoby stosowane w uzasadnionych przypadkach i wyłącznie w odniesieniu do nowych zasobów publicznych, które nie były dotychczas udostępniane.

Zasady embarga różniłyby się w zależności od obszaru. W kulturze embargo mogłoby być wprowadzone na okres 7 lat. W przypadku zasobów edukacyjnych stosowanie okresu embargo nie jest wskazane ze względu na dezaktualizację tych zasobów. W obszarze nauki możliwe jest wykorzystanie okresu embargo, ze względu na wykorzystywanie zasobów w celach komercyjnych i ochronę projektów badawczych.