Artykuły

Kazimierz Kutz powrócił po latach do krakowskiego Starego Teatru spektaklem "Twórcy obrazów" Pera 0lova Enquista. Równie udanego i profesjonalnie zagranego przedstawienia nie oglądaliśmy na tej scenie od wielu lat. Wspaniałe kreacje stworzyły Anna Polony i Sonia Bohosiewicz.

Enquist oddaje w swym utworze hołd pomnikowym postaciom szwedzkiej kultury: pisarce Selmie Lagerlöf (Polony), reżyserowi filmowemu Victorowi Sjöströmowi (Szymon Kuśmider), jego operatorowi Juliuszowi Jaenzonowi (Roman Gancarczyk) i aktorce Torze Teje (Bohosiewicz). Akcja toczy się w 1920 r., kiedy to bohaterowie spotkali się przy okazji roboczych projekcji filmu Sjöströma wg powieści "Niewidzialny woźnica" Selmy Lagerlöf.

Film, znany w Polsce jako "Furman śmierci" bądź "Wózek widmo", należy do arcydzieł kina niemego. Do sukcesu obrazu przyczyniły się m.in. rewolucyjne eksperymenty techniczne, które przyniosły zdumiewające podówczas efekty ekranowe, np. oddzielania się trójwymiarowego widma ludzkiej duszy od ciała. Krytycy podkreślają, że dzieło Sjöströma przewyższa pierwowzór literacki, w dorobku noblistki traktowany marginalnie.

Sztuka Enquista jest rodzajem wiwisekcji dokonywanej na sławnej pisarce. Osobą, która prowokuje taki obrót akcji, jest Tora Teje, aktorka uczuciowo związana z reżyserem filmu. Obraz powstał bez jej udziału, co zawdzięczała skutecznej interwencji pani Sjöström. Tora łączy w sobie zniewalający urok młodości ze spontaniczną szczerością, pozwalającą jej zadawać pytania daleko wykraczające poza granice przyzwoitości. Dzięki jej nietaktownym indagacjom, pisarka wyzna w końcu, że... zabiła ojca. Ziemianina, porucznika, kopistę nut, nałogowego alkoholika przepijającego rodzinny majątek. Kochała go i nienawidziła. Wyjeżdżając na studia nauczycielskie, pozostawiła go na pastwę wyniszczającego nałogu. Niedługo później, będąc świadkiem ostatnich chwil ojca, przysięgła, że zostanie sławną pisarką, czym przywróci mu dobre imię. Mowa Selmy Lagerlöf, wygłoszona podczas uroczystości odbioru Nagrody Nobla, weszła do wypisów szkolnych. Jest od początku do końca apoteozą ojca. Uczynił z niej pisarkę.

"Wiesz, co to jest perła? Najpierw maleńkie ziarnko piasku, które sprawia potworny ból. A potem macica perłowa jako osłona. Bez punktu, który boli, nie ma perły" - tak 62-letnia pisarka wyjaśnia 26-letniej aktorce tajemnicę sztuki. Twórczość pisarska była dla niej zawsze jednym wielkim zaklinaniem cierpienia i wyrzutów sumienia. Podobny rodzaj bólu okazał się nieobcy innym uczestnikom filmowych projekcji.

Przedstawienie Kazimierza Kutza jaśnieje dwiema kreacjami. Anna Polony jako Selma Lagerlöf jest dystyngowana, władcza i opanowana. Maskuje wrzenie uczuć, choć potrafi również nieoczekiwanie wybuchnąć gniewem, a nawet uderzyć. Zdarzy się jej wykazać wzruszające zakłopotanie, gdy Tora Teje zbyt głęboko zacznie drążyć intymne tematy. Miło skonstatować, że jedna z największych polskich aktorek otrzymała nareszcie rolę na miarę talentu.

W roli Tory Teje obsadził Kutz Sonię Bohosiewicz, której sceniczny temperament znakomicie wzbogacił i uwiarygodnił postać szwedzkiej femme fatale. Wcielając się w rolę aktorki Bohosiewicz nie stroni od interesujących gier z wykonawczą konwencją lat 20., chętnie i nie bez inwencji wykorzystując swą niezaprzeczalną vis comica.

Na tle ról kobiecych obaj aktorzy nie znajdują zbyt dużego pola do popisu, choć ich postacie bezkolizyjnie wpisały się w układ zaproponowany przez reżysera. Kazimierz Kutz nie miał, na szczęście, wizjonerskich zapędów. Zamiast eksponowania własnego nieodgadnionego "ja" - co w przybytku przy placu Szczepańskim stało się już normą - umiejętnie i z pełnym szacunkiem dla autora przenosi tekst dramatu na scenę. Dzięki temu Stary Teatr po raz pierwszy od niepamiętnych już lat może wejść w nowy sezon spektaklem, który nie waham się nazwać wydarzeniem.

Przedstawienie poświęcone jest pamięci Jerzego Bińczyckiego. Premiera odbyła się w pierwszą rocznicę śmierci wybitnego aktora i poprzedniego dyrektora Starego.