Artykuły

Nowy Jork to miasto Broadwayu, Radio City, Lincoln Center, Carnegie Hall i innych sławnych miejsc kojarzących się z teatrem, tańcem i muzyką.

Niektórzy nowojorczycy swój kontakt z kulturą ograniczają do renomowanych teatrów i nigdy się nie zapuszczają na południe od Czterdziestej Drugiej Ulicy. Inni nie lubią broadwayowskiej ekstrawagancji albo zwyczajnie nie stać ich na bilety. Kultura w Nowym Jorku bywa bardzo droga, ale bynajmniej nie jest to reguła. Zdarzają się tu bezpłatne przedstawienia operowe i koncerty w Central Parku i innych miejskich parkach - również w wykonaniu tak sławnych zespołów, jak Filharmonia Nowojorska czy Metropolitan Opera. Wielka popularnością cieszy się tez plenerowy Festiwal Szekspirowski. Po bilety trzeba stać w długich kolejkach, ale spektakle na Broadwayu, choć w obsadzie zwykle mają mnóstwo gwiazd, niekiedy rozczarowują. Jednak tutaj, jak zauważył Woody Allen w swym klasycznym filmie Annie Hall, kolejki są nieodzownym elementem życia.

Broadway Nowy Jork

Broadway, z racji imponującej liczby lamp i sygnalizatorów świetlnych nazwany w 1901 r. "Wielkim Białym Szlakiem", to z punktu widzenia świata teatru nie tylko ta jedna ulica, ale także Siódma Aleja i kilka przecznic. Lata największej świetności przypadły tu na okres przed pojawieniem się kina dźwiękowego (w 1927 r.) i na długo przed nadejściem ery telewizji. Najgorsze w historii Broadwayu były lata 70. i 80., kiedy w sąsiedztwie zasłużonych scen kwitła prostytucja, handel narkotykami i pornografia. Dziś Times Square, tętniący życiem o każdej porze, otoczony lśniącymi nowymi hotelami, teatrami, kompleksami handlowymi i restauracjami tematycznymi, to jedna z głównych nowojorskich atrakcji turystycznych.

Choć każdego roku wystawia się tu znakomite nowe sztuki amerykańskie (a także z importu), najwięcej widzów przyciągają musicale, często skierowane do młodszej publiczności, jak choćby Król lew. Musicale zwykle też utrzymują się dłużej na afiszu niż poważne przedstawienia: rekord w tej dziedzinie przez wiele lat należał do A Chorus Line, wystawianego aż 6137 razy, i został pobity dopiero przez - grane po dziś dzień - Cats.

Nowy Jork. Teatr off-broadwayowski

Na całym Manhattanie działają także małe teatry zwane off-broadwayowskimi. Stały się one poligonem i niejednokrotnie źródłem inspiracji dla scen na Broadwayu, ale również i pełnoprawną instytucją kulturalną, oferującą większą różnorodność po niższych cenach. Off-Broadway narodził się po I wojnie światowej, gdy na deskach Provincetown Playhouse (zarówno w Cape Cod, jak i w Greenwich Village) swe wczesne jednoaktówki wystawiał Eugene O'Neill. Na dobre zaistniał na przełomie lat 40. i 50. za sprawą takich przedstawień, jak Summer and Smoke Tennessee Williamsa z pamiętną rolą Geraldine Page czy Zimna śmierć nadchodzi O'Neilla w reżyserii Jose Quintero.

Dziś w śródmieściu do najlepszych teatrów off-broadwayowskich można zaliczyć m.in. Lucille Lortel i Cherry Lane w Greenwich Village. W East Village działa Joseph Papp Public Theater, niekiedy eksperymentujący z nowymi formami, ale zawsze wysokiej jakości. Jeszcze bardziej awangardowe są teatry w rodzaju P.S. 122 czy LaMama (dla ich opisu ukuto nawet termin "off-off Broadway") albo The Kitchen w Chelsea.

Nie wszystkie wystawiane w Nowym Jorku sztuki sa poważne. Na Broadwayu nie brak także kabaretów i teatrzyków komediowych - przy odrobinie szczęścia można w nich zobaczyć Robina Williamsa albo Rite Rudner. Do najlepszych scen tego typu należą Caroline's, Stand-up New York oraz Comic Strip.

Nowy Jork. Teatry na Broadwayu

Nowojorski teatr niewątpliwie już jakiś czas temu wkroczył w wiek dojrzały. Każdego roku na Broadwayu sprzedaje się ponad 11 mln biletów na łączną kwotę grubo przekraczająca pół miliarda dolarów. Przez całe lata nie schodzą tu z afisza takie musicalowe megaprzeboje z importu, jak Upiór w operze i Cats sir Andrew Lloyda Webbera. Regularnie wystawiane sa także oryginalne amerykańskie dramaty i komedie. W przeciętnym sezonie na 35 premier mniej więcej połowę stanowią spektakle zupełnie nowe.

Krytycy mogą narzekać, że nie umywa się to do sytuacji z początku XX w., kiedy co roku wystawiano przeszło 100 nowych sztuk. W Nowym Jorku zdobyli rozgłos tacy dramaturdzy i kompozytorzy, jak Eugene O'Neill, Lillian Hellman, Cole Porter, Irving Berlin, Rodgers i Hart, Arthur Miller czy Tennesee Williams, których utwory sa tu często wznawiane. Do największych gwiazd dołączyli David Mamet, Wendy Wasserstein, Sam Shepard i John Guare, grani zarówno w teatrach broadwayowskich, jak i off-broadwayowskich.

Tych pierwszych jest obecnie 37, przy czym tylko część faktycznie działa przy samym Broadwayu, m.in. Broadway Theatre, The Palace i Winter Garden. Reszta jest usytuowana w przecznicach "Wielkiego Białego Szlaku" i w rejonie Times Square, od Czterdziestej Pierwszej do Sześćdziesiątej Piątej Ulicy. Mniej więcej połowa należy do Shubert Organization; dużymi właścicielami sa takze Nederlander Organization i Jujamycyn Theaters.

Broadway. Jednym z najstarszych, a zarazem najpiękniejszych teatrów jest Lyceum (1903), neobarokowa perła przy West 45th Street, na wschód od Times Square. Jeszcze wcześniej powstał New Victory Theatre przy Czterdziestej Drugiej Ulicy, zbudowany w 1890 r. przez Oscara Hammersteina jako Theater Republic i z racji patriotycznej nazwy szczególnie popularny w okresie II wojny światowej. Trzydzieści lat później było to juz tylko kino porno, ale od kiedy za burmistrza Giulianiego usunięto z Times Square wszystkie przybytki branży erotycznej, wystawiane sa tu atrakcyjne spektakle dla dzieci.

Media zajmują się przede wszystkim przedstawieniami na Broadwayu, ale zdaniem wielu - prawdziwego nowojorskiego teatru trzeba szukać na scenach off-broadwayowskich. Zdarzają się nawet bardzo znani dramaturdzy, świadomie oferujący swe sztuki mniejszym zespołom. Tradycyjnie tez poza Broadwayem pokazuje się spektakle mogące w opinii producentów nie znaleźć zrozumienia masowej widowni. Teatry off-broadwayowskie pozwalają na awangardowe eksperymenty, ale pełnią również ważną funkcję ekonomiczną. Wiele sztuk oraz musicali wystawia się najpierw tutaj, w Playwrights Horizons czy Public Theater. Jeśli odniosą sukces, przenosi się je na jedną z wielkich scen Broadwayu. W tej kategorii - produkcji, które trafiły w końcu na Broadway, a potem także za granicę - można wspomnieć choćby Rent, Bring In 'Da Noise, Bring In 'Da Funk czy A Chorus Line. Bywa jednak i tak, ze sponsorzy nie zgadzają się na przenosiny i maja ku temu uzasadnione powody: koszty w teatrach off-broadwayowskich sa znacznie niższe, szanse na to, ze dana sztuka utrzyma się długo na afiszu, sa większe, a publiczność często woli kameralne sceny.

Broadway. Kto chciałby się wybrać w Nowym Jorku do teatru, nie powinien się nastawiać na konkretną sztukę. Lepiej wybrać kilka ewentualności i zdecydować się na to, na co można dostać najlepsze bilety. Co ważniejsze, nie należy też bać się ryzyka i z góry przekreślać zupełnie nieznanej sztuki. Takie spektakle często okazują się najciekawszym doświadczeniem teatralnym w Nowym Jorku.