Mocno, ostro, głośno
"Anatomia Tytusa Fall of Rome" w reż. Wojtka Klemma w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie. Pisze Joanna Targoń w Gazeciw Wyborczej - Kraków.
Mam wrażenie, że głównym celem Wojtka Klemma było pokazanie mocy tekstu Heinera Müllera. Patrzcie i słuchajcie, jest ostro i radykalnie, groteskowo i boleśnie. Koniec świata bliski.
No i jest ostro i radykalnie, groteskowo i boleśnie, cywilizacja rzymska i cywilizacja współczesna w konwulsjach, w szekspirowsko-müllerowskim krwawym absurdzie, rozpadają się na naszych oczach.
Rozpada się też dekoracja - tylna ściana tekturowego pudła, w którym Mascha Mazur umieściła "Anatomię Tytusa", powoli opada, odsłaniając metalowe rusztowanie, po którym skapuje woda. Destrukcja jest fizyczna; nie tylko dekoracja traci części, ale i ludzie. Zarówno "Tytus Andronikus" Szekspira, jak i jego Müllerowska parafraza (która w dużej części jest tłumaczeniem tekstu Szekspira) obfitują w wyszukane tortury i sposoby zadawania śmierci. Obcinanie rąk, języka, głów, nie mówiąc już składaniu ofiar z ludzi oraz przerabianiu kości i głów na pasztety.
Ta wczesna sztuka Szekspira długo była uznawana za dzieło nieudane, sprawiała kłopot interpretatorom - groteskowy nadmiar cierpienia i śmierci skłaniał do podejrzeń, że jest to pastisz (nie wiadomo, czy zamierzony) tragedii Seneki. Heinera Müllera pociągał w "Tytusie", jak sam pisze, właśnie ten "jarmarczny Seneka", który pozwalał na "pewien eksces, zejście na niziny, których teatr tak potrzebuje". Dla Müllera "Tytus" to "bardzo aktualny tekst o wtargnięciu Trzeciego Świata na terytorium Pierwszego". Trzeci Świat to Goci, pokonani przez Rzymian pod dowództwem Tytusa Andronikusa. Ale królowa Gotów, Tamora, zostanie rzymską władczynią, żoną cesarza Saturnina, jej synowie zgwałcą i okaleczą córkę Tytusa, a czarny kochanek Aaron będzie próbował rozsadzić Rzym od środka. Syn Tytusa Lucjusz będzie szukał pomocy dla Rzymu u Gotów, którzy poddadzą go praniu mózgu, by stał się jednym z nich. Lucjusz i Goci zdobędą Rzym.
Spektakl otwiera efektowny obraz - w głębi sceny pod strumieniami wody z pryszniców nadzy żołnierze zmywają z siebie kurz i błoto wojny. Gdy się spod niej wynurzą, będą już czyści, w białych szlafrokach, gotowi do akcji - to aktorzy, którzy pokażą dramat Müllera, przybierając różne postaci; słowo "wcielając się" dla teatru Klemma nie jest odpowiednie. Przykład? Wiktor Loga-Skarczewski, grający czarnego, oczywiście nie jest czarny. Wytwarza więc niejaką swoją sponiewieraną czarną tożsamość, agresywnie opowiadając rasistowskie dowcipy z towarzyszeniem zgrzytliwych dźwięków i coraz głośniejszego nieprzyjemnego śmiechu - ich źródłem jest Dominik Strycharski siedzący z boku sceny.
Niestety, ten dystans do postaci i sztywna forma, którą proponuje Klemm, powodują, że spektakl jest dość monotonny. Aktorzy dziarsko kroczą w przód, w tył i na boki, stają, referują, co postać ma do powiedzenia; ten sposób mówienia, na granicy beznamiętności i gwałtownej ekspresji, niewiele w gruncie rzeczy się różni od staroświeckiej recytacji. Sporo jest też gwałtownych fizycznych starć i figur. Tamora (Katarzyna Krzanowska) co i rusz wpija się komuś w usta, by zaznaczyć swą rozpustną osobowość i chęć dominacji, a może też zgorszyć nieco widzów, jako że całuje się (również) z synami i Lawinią.
Owszem, w "Tytusie" grają aktorzy potrafiący nasycić taką ekspresję własną osobowością, zniuansować ją, przełamać - przede wszystkim Jan Peszek (Tytus), Wiktor Loga-Skarczewski (Aaron), Arkadiusz Brykalski (Marek), Paulina Puślednik (Lawinia). Są w spektaklu sceny, w których groteska i absurd łączą się z tragizmem - jak ta, w której Tytus w kucharskiej czapce, radośnie perorując, szykuje i podaje Tamorze pasztety z głów jej synów. Ale o czym właściwie chciał opowiedzieć Wojciech Klemm? Co go w tekście Müllera zainteresowało? Obraz końca i destrukcji, tak. Tyle że Klemm pokazuje go powierzchownie, płasko, kurczowo trzymając się wypracowanej formy.
