We władzy Lucyfera
"Sprawa według Samuela Zborowskiego" w reż. Jerzego Jarockiego w Teatrze Narodowym w Warszawie. Pisze Iga Kruk w Teatrakcjach.
Czy "Samuel Zborowski" Juliusza Słowackiego może znaczyć dziś cokolwiek istotnego? Jeszcze przed kilkoma dniami pewnie odpowiedziałabym przecząco. Niewiele jest trudniejszych i bardziej hermetycznych polskich dramatów, stawiających opór nie tylko materią słowną, lecz także autorską filozofią Słowackiego, bez której znajomości cały utwór całkowicie traci sens. A jednak dziś, po obejrzeniu spektaklu Jarockiego - choć nie był on pozbawiony wad - moja odpowiedź byłaby zupełnie inna.
Tytułową sprawą jest oczywiście sprawa polska. Bo Polska to miejsce, przez które przechodziły Duchy. Kraj, którego historia jest historią losów Lucyfera. I kraj, w którym w osobie Samuela Zborowskiego ścięto bunt i dążenie do prawdziwej wielkości. To mówi poeta - i to samo powtarza reżyser. Ale po pierwsze: robi to jaśniej (dzięki genialnej pracy na tekście Słowackiego), a po drugie: "dokańcza" utwór wieszcza, ustawiając go obok naszej teraźniejszości. A dokładnie - obok katastrofy smoleńskiej.
Szalone? Jak najbardziej. Ale, jak to często bywa, w tym szaleństwie jest metoda.
Nie chodzi tylko o to, że znicze wszystkim warszawiakom kojarzą się z tym, co 10 kwietnia zaczęło dziać się pod Pałacem Prezydenckim. Czy o to, że krzyże i kościelne śpiewy kojarzą się z "obrońcami krzyża". Umieszczając w spektaklu fragmenty kronik filmowych mówiące o sporze na temat pochówku na Wawelu Juliusza Słowackiego - który miał być już ostatni i tylko w drodze wyjątku! - Jarocki dosadnie pokazuje nam, że nic się nie zmieniło. Że Polska pozostała krajem bezwolności. Że nie udało nam się w "hierarchii duchów" Słowackiego przeskoczyć nawet o jedno miejsce. Wciąż tkwimy w martwym punkcie.
Próbuje nas z niego ruszyć Lucyfer - w spektaklu kreowany przez fenomenalnego Mariusza Bonaszewskiego. Publiczność pozostaje pod jego władzą - i całe szczęście. Bo reszta obsady sprawia wrażenie, jakby ich role praktycznie nie istniały. Wszyscy tak samo apatycznie snują się po scenie - z całą pewnością nie mamy tu "czterech duchów wiodących" jak chciałby tego program. Jest tylko jeden. I choć jesteśmy nim oczarowani - to nie wystarczy. Za mocno rażą nas tautologiczne dźwięki (płacz dzieci Zborowskiego) i przekroczenie granicy kiczu, zarówno w kostiumach obu szlachciców, jak i w postaciach Archanioła i Chrystusa. Przenosząc scenę z Amfitrytą w scenerię nocnego klubu, Jarocki postąpił ryzykownie, ale jednak słusznie - bo jak inaczej ukazać morskie boginki, by nie wzbudziły śmiechu współczesnego widza, w zwiewnych błękitnych szatach? Niestety, zapomniał o tym później i podświetlił na niebiesko białą szatę Archanioła, tworząc obrazek kojarzący się tylko z tandetnymi dewocjonaliami, na przykład ze świecącymi w ciemnościach figurkami Matki Boskiej. Trudno takiego Archanioła traktować poważnie.
Niestety, zamiast harmonii, powstała dysharmonia. Szkoda - bo jest to mimo wszystko chyba najbardziej trafna, a jednocześnie elegancka, teatralna diagnoza współczesności. Pozostaje mieć nadzieję, że pójdziemy za wezwaniem Słowackiego i Jarockiego - i damy się poprowadzić Lucyferowi, który w filozofii poety był przecież duchem buntu. A bez buntu nie ma postępu. Tak w sztuce, jak w życiu.
