Artykuły

TEATR Ziemi Gdańskiej odbył krótki wojaż do Niemieckiej Republiki Demokratycznej (brał udział w Dekadzie Dramaturgii Radzieckie] zorganizowanej dla uczczenia 50-lecia ZSRR) z CZTERDZIESTYM PIERWSZYM Bratko Krefta według znanej noweli Borysa Ławreniewa. Po przedstawieniach były oklaski, kwiaty, mowy radosne na proscenium oraz tak zwana (oficjalnie) wymiana poglądów (zawodowych) przy lampce wina i kuflu piwa. Ale nie to jest najistotniejsze w tej podróży. Ostatecznie każdy wyjeżdżający za granicę teatr doznaje takich emocji i przyjemności. Jest obsypywany kwieciem i wyrazami uznania mniej lub więcej szczerymi. Prawi mu się mocno cukrowane komplimenta i bardzo na wyrost podziwia się jego zawodowy kunszt. Wszystko to trzeba wrzucić na sito z dużymi oczkami i mocno potrząsać. To co zostanie można ewentualnie uznać za należny i zasłużony splendor.

CZTERDZIESTY PIERWSZY kończy się śmiercią Goworucha-Otroka, bo choć "serce ludzkie nie uznaje żadnych praw, to jednak regulatorem życia jest rozum". Biały oficer ginie z rąk "czerwonej" dziewczyny. Ginie, mimo iż fascynował ją niezwykłym błękitem oczu, delikatnością rąk i cichym głosem. Mariutka strzela do niego, bo dzieli ich czarna (ideowa) przepaść nie de przebycia, jeżeli rewolucja robotniczo-chłopska ma zwyciężyć. A - w przekonaniu tej prostej dziewczyny z ludu - musi zwyciężyć.

Podczas próby techniczno-aktorskiej w niemieckim teatrze myślałem jeszcze raz (i pod innym kątem) o racjach i przekonaniach "syreny rewolucji". (Tak nazywa żartobliwie Maeriutkę biały oficer). Przecież gdyby nie jej przekonanie, jej upór, jej rozum nie mógłbym tej próby prowadzić. To oczywiście już daleka konsekwencja uporu jej i czynu. I nie mógłbym pokazać ani tego, ani żadnego innego przedstawienia w wykonaniu polskich aktorów. Nie mógłbym (już po przedstawieniu) wieść sporu z niemieckimi kolegami na temat zakończenia jakie nadaliśmy gdyńskiej wersji CZTERDZIESTEGO PIERWSZEGO.

Niemieckim widzom nasze zakończenie wydało się wieloznaczne, co prawda bardzo dialektyczne, ale "literatura radziecka" - powiedział do mnie dramaturg Rudi Strahl - "jest tak oczywista i jednoznaczna w swojej wymowie jak kamień przy drodze". Nie mogę przyjąć za własny tego poglądu na literaturę radziecką, bo wydaje mi się on wielce uproszczony i, co tu ukrywać, bardzo schematyczny. Mam zresztą po swojej stronie samego Ławreniewa, a więc praprzyczynę i prasprawcę gdyńskiego przedstawienia. On też zrzuca z siebie odpowiedzialność za rozwiązanie tej opowieści. To widz ma rozsądzić, jak u Brechta w "Kaukaskim kredowym kole", po czyjej stronie lepsza, bardziej ludziom potrzebna prawda. Która życiu nadaje nowy kształt, nową treść i sprawiedliwy rytm? Prawda Mariutki, czy gwardyjskiego porucznika?

Zresztą zaraz następnego dnia oglądałem przygotowany przez gospodarzy wieczór poezji rosyjskiej i radzieckiej (Niekrasow i Majakowski, Puszkin i Gorki, Lermontow i Wiszniewski), który jeszcze raz dowiódł, że człowiek i jego problemy nie są aż tak oczywiste i jednoznaczne jak przydrożny kamień. Mówi się powszechnie, że podróże kształcą i kosztują. Trzeba do tego dodać, że czasem także utwierdzają w słusznych przekonaniach. Można poprzez nie jeszcze raz sprawdzić i potwierdzić dawno już doświadczalnie udowodnioną rację.

A poza tym warto sprawdzić własnymi oczyma w czym i o ile niemiecki teatr podobny jest do naszego? Co go aktualnie bulwersuje, co w nim zgrzyta i niedomaga? Na co skarżą się aktorzy i reżyserzy? Oczywiście, na brak dobrej, rodzimej dramaturgii. I w tym jest przede wszystkim podobny do naszego. Jak również i w tym, że dość często rozmija się z wołaniami krytyków. W całej reszcie, tak mi się zdaje po tym, co widziałem i czego się dowiedziałem, czuje się dobrze. Nie boi się telewizji, ani żadnych innych plag łącznie z permanentną plagą kryzysu, która gdyby naprawdę istniała, to dawno nie byłaby po nim, podobnie jak u nas, śladu.