Artykuły

Kamera szuka. Leniwie pełznie po przedmiotach: te­lefon, ciężka popielniczka wypełniona niedopałkami, lichtarz, odwrócona grzbie­tem książka, znów telefon, popielniczka. Jeden niedo­pałek z podejrzaną pedan­terią ułożony jest obok, na blacie stołu! Kamera szuka dalej. Z gmatwaniny materii wyła­wia leżącą kobietę. Jej wło­sy. Osuwa się po obnażonym ramieniu. Jej dłoń.

Przebitka. Twarz kobiety. Oddalenie. Odchodzimy w plany pełne, a częściej jeszcze ame­rykańskie, ruch kamer, nie­malże ustaje na rzecz pre­cyzyjnie śledzonego ruchu wewnątrz kadru - co naj­wyżej w momentach szcze­gólnie dramatycznych otrzymamy kilka interesujących, ostro zarysowanych, ujęć górnych. Dzwonek telefonu. Po­myłka. Znów dzwonek.

Znamy już osoby drama­tu: ona i ten który dzwoni, oddalony o długość kabla. Znamy również temat: on odchodzi, a ona daremnie usiłuje zachować twarz w tej ostatniej, pożegnalnej, dawno przewidywanej roz­mowie. Plącze się w drob­nych kłamstwach, szuka usprawiedliwień i wybiegów, wybiegów nie dla siebie jed­nak, a dla kochanka. Rozmowa trwa, z małymi przerwami, równo godzinę - czas telewizyjny pokrywa się tu z czasem rzeczywi­stym; tyle akurat gestów i słów potrzebował Jean Cocteau aby dobiec do tragicz­nego finału.

Ale jeżeli studyjnym te­matem monodramu Jean Cocteau jest pożegnalna rozmowa, jeżeli interesują go wypowiadane słowa, to te­matem spektaklu telewizyj­nego przygotowanego przez Erwina Axera są przede wszystkim zachowania, ge­sty, a może nawet więcej niż gesty i zachowania, bo - ruch.

Kobieta i telefon pozosta­ją wobec siebie w ciągłym i nie ustającym ruchu: kobie­ta wstaje, siada, kuca, okrąża stół, znów siada, telefon jest przesuwany i odsuwa­ny, ustawiany raz wyżej, raz niżej, a wijący się kabel wydłuża, urzeczywistnia, nabiera prawie realnego bytu; tak, wiemy to już dobrze, prawdziwy dramat rozegra się i zamknie między kobietą, telefonem i sznurem od tego telefonu. Między człowiekiem a przedmiotami.

Oczywiście, rozumiemy, w kategoriach psychologicznych, ów sznur może symbolizować więź psychiczną, która zostanie bezpowrotnie zerwana, w kategoriach technicznych - materialne związanie z tym, który dzwoni; w kategoriach wizyjnych staje się on jednak realnym współbohaterem dramatu. Axerowskie studium ruchu przerosło, o całe niebo i tekst. Przesłoniło go.

Efektowna i dająca pole do aktorskiego popisu, ale płaska psychologicznie etiuda Cacteau nuży; melodramatyzmem, wyświechta­nym słownictwem, jednokierunkowością analizy. Tam, gdzie Axer poszedł "za tek­stem", gdzie zdecydował się na ilustracyjną dosłowność - choćby to ckliwe tulenie rękawiczek do twarzy - wyczuwaliśmy natychmiast krzyczący fałsz i słodycz lukru; szczęściem jednak były to momenty niezwykle rzadkie.

Same natomiast studium ruchu - wracam do tego nazwania - frapowało. By­ło przenikliwie jasne i czy­telne, warte chyba szcze­gółowego opisania, na któ­re nie stać mnie niestety po jednorazowym obejrzeniu spektaklu. Żałuję. Tym więcej, że Zofia Mrozowska, zawierzyła, jak się zdaje, koncepcji reżysera, nie delektowała się ponad konieczność, słowem, szczęśliwie ominęła rafy szlochań i umiejętnie dawkowała ro­zedrgania głosu, Może mogła by być jeszcze oszczędniej­sza, jeszcze bardziej opano­wana, przez to precyzyjniej sprawdzająca zdanie - klucz: najtrudniej jest odło­żyć telefon. (Nie "przerwać rozmowy", bo to w tym wypadku nie jedno i to samo).

Ale tylko może - myślę bowiem że Axer dla swoich zamierzeń znalazł odtwór­czynię znakomitą. Podobnie bezbłędnie pracowały kame­ry - mam pretensję tylko o zamazane ujęcie podejścia do telefonu i jedno zbędne zbliżenie twarzy w dalszej fazie spektaklu. Są to już jednak nie zarzuty, a raczej cienie zarzutów.

Realizacja uratowała tekst; strach pomyśleć, że mogłaby być równie jak on miałka i nijaka...