Śmiech Ostrowskiego
Z głupich ludzi nie należy się śmiać, należy korzystać z ich słabostek - mówi na początku Jegor Głumow, młody, obiecujący inteligent i od tego momentu, zaczyna prowadzić swą komedię. Przekonawszy się, że pisaniną w życiu daleko nie zajedzie, zabiera się do zrobienia kariery przy pomocy protektorów i ludzi wpływowych, których zdobywa pochlebstwami ordynarnymi i bez umiaru, bo - jak powtarza z mocą - na tym polega sekret powodzenia.
Niemal w tym samym czasie, kiedy umierał Gogol debiutował jako autor sceniczny Aleksander Nikołajewicz Ostrowski (1823-86). Literatura rosyjska zyskała więc nowego znakomitego prześmiewcą i jednego z najpłodniejszych dramaturgów (napisał przeszło 50 sztuk). Przezwano go "Szekspirem kupiectwa", albowiem w twórczości swojej upodobał sobie szczególnie słabości moskiewskiego mieszczaństwa, choć w innych sferach społecznych miał równie dobre rozeznanie. Był jednakże od Gogola mniej zjadliwy i karykaturalny, jego sztuki spokojne w akcji i rozlewne, odznaczały się natomiast wnikliwym dopracowaniem postaci i wiarygodnością sytuacyjną, co do dzisiaj zapewnia im trwałość sceniczną.
Teatr Polski w Bielsku-Białej przedstawił nam w listopadzie rzadziej raczej grywaną, choć mającą znaczące, tradycje w Polsce komedię Ostrowskie go "Pamiętnik szubrawca własnoręcznie przez tegoż napisany", występującą poprzednio pod tytułem "I koń się potknie". Nowy rozgłos zyskała ona przed 16 laty dzięki niezwykle drapieżnej inscenizacji Gieorgija Towstonogowa w warszawskim Teatrze Współczesnym z udziałem całej plejady wspaniałych aktorów: Fijewskiego, Perzanowskiej, Pawlikowskiego, Gordon-Góreckiej a przede wszystkim Tadeusza Łomnickiego w brawurowej roli utalentowanego szubrawca Głumowa.
Przedstawienie bielskie skłania się ku odczytaniu gogolowskiemu, ku satyrycznej deformacji, w krzywym zwierciadle pomieszczając ów cały carski mikroświatek, składający się z samych "samodurów", dorobkiewiczów i służalców a stanowiących wyraźne dopełnienie karkołomnej galerii ludzkiej z "Rewizora". W prześmiewisku tym reżyser szczęśliwie jednak uniknął szarży, przedstawienie jest zwarte i powściągliwe w stosowaniu i rodzajowej opisowości, szkoda jednak, że nie wzmocnione większą porcją dramatyzmu w rysunku zabawnych postaci. Wartość moralna przekazu byłaby wówczas pełniejsza.
Animatorem okrutnego teatru w teatrze jest Głumow, który potrafi sobie podporządkować wszystkich. Młody, zdolny i sympatyczny aktor bielski Adam Szymura - przynajmniej w pierwszej części przedstawienia - tego warunku nie spełniał, co jednak należy złożyć na karb jego niewielkiego jeszcze doświadczenia scenicznego; stopniowo potrafił się rozegrać i w finale, upokorzony przez los, zdołał wydobyć z siebie całą pogardę wobec świata, którego nienawidził ale który usiłował zdobyć.
"Drugoplangwe" postacie bardziej przykuwały uwagę, przede wszystkimi sklerotyczny generał - Kruticki (Mieczysław Ziobrowski), zwłaszcza w scenie konsultowania swego "Traktatu o szkodliwości reform w ogóle". Durny, ale bez mała sympatyczny dzięki przymiotom dobroduszności i naiwności był Mamajew Mariana Maksymowicza. W uwodzicielskich zabiegach Kleopatry (Teresa Jabłońska) był zawsze wyczuwalny ironiczny podtekst, w osobowości Turusiny dominowały pewność siebie, władzy i pieniądza, szczęśliwie jednak i w tym rysunku więcej było pogodnej ironii niż grozy. Wyrafinowaną mamę Głumowa przedstawiła Lidia Maksymowicz. Gorodulinem był Marian Szczerski, Maniefa Małgorzata Kozłowska, urocza panna do wzięcia Iwona Biała. Przedstawienie premierowe miało znakomity rezonans publiczności, znajdującej w starym tekście jakże dużo aktualiów.
Salony, rezydencje i stroje, raczej romantyczne niż satyryczne, pastelowe i miłe dla oka zaprojektowała Małgorzata Schubert.
Reżyser spektaklu Alojzy Nowak tym spektaklem Ostrowskiego żegna się z publicznością bielską i z Teatrem Polskim, któremu dyrektorował dziesięć lat. Obecnie kierować będzie teatrem w Bydgoszczy.
