"Dom Bernardy Alba"
Wiem, że nie pozbędę się ich szybko, a może - nigdy. Wmieszały się już w tłum - nie, nie tłum, chociaż jest ich więcej niż kilka, ale każda zazdrośnie broni swej suwerenności - postaci zagęszczonych i sprężonych tak, iż rozpuszczona egzystencja każdej z nich starczyłaby na tłumy jałowych zjadaczy chleba. Wiem, że zadomowiły się we mnie na długo, może - na zawsze. Jak Ofelia, Nora i Amelia, Barszczewskiej, jak Maria Stuart i Fedra, Eichlerówny, jak Dodo, Fijewskiego, Ojciec z "Grzechu", Zelwerowicza, Józef K. Woszczerowicza. Jest ich na scenie w dramacie Lorki szesnaście - w "Domu Bernardy Alba" występują tylko kobiety - ale niektóre z nich już się zatarły, inne rozpłynęły. Pozostały: władcza i mroczna Bernarda Alba Zofia Małynicz, jej trzy córki - tyle budzące litość co odrażająca w swej ograniczoności i zadowolonej z siebie głupocie Augustiand Ryszardy Hanin, przebijająca się przez mroczne mury rodzinnego domu ku słońcu (a może tylko ku świecy - jak ćma), zbuntowana buntem młodości Adela Alicji Raciszówny a przede wszystkim fascynująca bardziej wewnętrznym niż zewnętrznym kalectwem, kalectwem zrodzonym z mrocznej a beznadziejnej miłości do narzeczonego najstarszej siostry, Martirio Renaty Kossobudzkiej.
Więc - hiszpańskie wydanie "Trzech sióstr"? Nie, sióstr jest pięć, ale jest coś chyba z klimatu sztuki Czechowa. Są więc jeszcze dwie siostry: nijaka (i w sztuce i na scenie) Magdalena Krystyny Borowicz i jeszcze bardziej nijaka Amelia Katarzyny Łaniewskiej. One tylko w sztuce statystują, statystują w rozgrywającym się dramacie Bernarda - Angustians - Martirio - Adela.
W rzeczywistości dramat jest szerszy i obejmuje wszystkie kobiety, występujące w sztuce rewolucyjnego poety hiszpańskiego. To dramat kobiet skazanych - przez fałszywą pychę, zacofanie, arbitralność i bezwzględność Bernardy Alba - na jałowe życie. Każda z jej córek chce wyjść za mąż, marzy o mężu, bo mąż to nie tylko mężczyzna, ale też ucieczka z własnego domu w jakieś nieznane, które nigdy nie rysuje się jako gorsze od wczoraj i od dziś. Ale jest tylko jeden godny kandydat na męża, kandydat, rzecz jasna, przede wszystkim do majątku. Zwyczajowe prawo nakazuje oddać mu rękę córki najstarszej. Ale młody przystojny don Juan wiejski, rozpala wyobraźnię i nie tylko wyobraźnię ułomnej siostry szczęśliwej narzeczonej, Martirio, oraz wzbudza burzliwą miłość siostry najmłodszej, Adeli. Skomplikowany dramat przecina strzał ze strzelby, oddany przez Bernardę do niedoszłego zięcia po jego niedwuznacznej schadzce nocnej z Adelą. Kula nie dosięga wprawdzie jego, zabija jednak Adelę, która na celowo stałszowaną przez matkę wiadomość o rzekomym zabiciu ukochanego, popełnia samobójstwo.
Jest jeszcze uboczny, pozornie samodzielny wątek dramatyczny. To wątek obłąkanej Marii matki Bernardy trzymanej przez nią w zamknięciu. Wątek wstrząsający i wstrząsająca postać. Niewiele wiemy o jej przeszłości a właściwie wiemy wszystko co najważniejsze, bo oglądamy, jaką będzie, być może za pół wieku, Adela, czy też Angustias za lat trzydzieści. Maria Dulęba sprawiła, że jej Maria Józefa przez lata całe będzie nas ścigać jak sen koszmarny, nie pozwalając nam odwracać oczu od napotykanych domów Bernardy Alba i czynić wszystko, by Adele nie musiały szukać ucieczki przed koszmarem życia w pętli sznura.
Tylko stara służąca Poncia może patrzyć na przygotowującą się, a później rozgrywającą tragedię suchym okiem i ze spokojną twarzą. Ale to fałszywy pozór. Poncia jest tylko mądrzejsza od tamtych, ma szerzej oczy otwarte i więcej niż tamte, więcej nawet niż Bernarda Alba, rozumie. A może i więcej czuje? Taką Poncia - równie wyrazistą i sugestywną jak Małynicz i Kossobudzka - jest Janina Sokołowska, jeszcze jedna nieproszona sublokatorka naszej zatłoczonej teatralnej pamięci.
Czy trzeba po tych bardzo może osobistych impresjach pisać jeszcze o sukcesie sztuki, o sukcesie aktorskim, o sukcesie reżyserskim? Niewiele było po wojnie sztuk tak znakomicie zagranych, o tylu kreacjach aktorskich. Duży sukces teatru jest tu określeniem, które, jak rzadko kiedy, można postawić w zakończeniu tego sprawozdania.
