Artykuły

Rewelacyjny spektakl dokumentalny "Godzina osiemnaście" o śmierci prawnika Siergieja Magnitskiego w moskiewskim więzieniu pokaże dziś rosyjski Teatr.doc na Festiwalu Teatralnym Maski .

To jeden z najgłośniejszych spektakli moskiewskiego teatru specjalizującego się w przedstawieniach dokumentalnych. Jego bohaterem jest 37-letni prawnik z brytyjsko-rosyjskiej kancelarii Firestone Duncan, który zmarł w listopadzie ubiegłego roku w moskiewskim więzieniu Matrosskaja Tiszyna.

Magnitski reprezentował zachodni fundusz inwestycyjny Hermitage Capital Management, który zainwestował 4 mld dol. w rosyjski przemysł naftowy i gazowy (m.in. w akcje Gazpromu). Trzy lata temu prokuratura zarzuciła funduszowi oszustwa podatkowe. Według przedstawicieli Hermitage to fundusz padł ofiarą oszustów powiązanych z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych. Podczas rewizji w moskiewskim biurze funduszu oficerowie MSW mieli przejąć dokumenty i pieczątki, które posłużyły później do przejęcia rosyjskich spółek Hermitage i wyłudzenia 200 mln dol. zapłaconego przez firmę podatku.

Prezes Hermitage William Browder oskarżył urzędników MSW o sfabrykowanie zarzutów i wyłudzenie pieniędzy. W tej właśnie sprawie finansistę reprezentował Magnitski. Kilka miesięcy później prawnikowi postawiono zarzut pomocy w przestępstwach podatkowych i aresztowano go.

Magnitski spędził ponad rok w areszcie w nieludzkich warunkach - w celach bez okien, z dziurami w podłodze zamiast toalet. Mimo że lekarze więzienni rozpoznali u niego ostre zapalenie trzustki, śledczy nie zgodzili się na konsultację medyczną, a sąd uchylił kolejne wnioski o zwolnienie z aresztu. Wszystkie jego skargi na złe warunki, brak wrzątku i ciepłych posiłków, przeludnione cele (70 osób na 20 metrach kwadratowych) zostały odrzucone.

Prawnik zmarł 16 listopada 2009 r. w więzieniu Matrosskaja Tiszyna, do którego przewieziono go w ciężkim stanie z innego więzienia - Butyrek. Lekarka, która go badała, zamiast wysłać go do szpitala, wezwała "grupę nacisku", czyli specjalny oddział strażników, którzy zwijającego się z bólu mężczyznę skuli kajdankami i pozostawili samego na podłodze w izolatce, gdzie konał godzinę i osiemnaście minut. Bezpośrednią przyczyną śmierci była ostra niewydolność serca.

Jamison Firestone, szef Magnitskiego, uważa, że prawnika przetrzymywano celowo, by zmusić go do złożenia sfabrykowanych oskarżeń wobec Hermitage. - Im bardziej odmawiał, tym gorsze miał warunki - powiedział Firestone rosyjskim "Wiedomostiom".

Po śmierci prawnika wybuchł skandal, wszczęto śledztwo, prezydent Dmitrij Miedwiediew obiecał surowe ukaranie winnych, jednak do dzisiaj nikt nie został skazany. W ubiegłym miesiącu Parlament Europejski zażądał sankcji dla urzędników odpowiedzialnych za aresztowanie i śmierć Magnitskiego - mają dostać zakaz wjazdu na teren UE, a ich rachunki w zachodnich bankach mają być zamrożone.

Autorzy spektaklu korzystali z dzienników więziennych prawnika i jego listów do matki, a także z materiałów Społecznej Komisji do spraw Przestrzegania Praw Człowieka w Więzieniach, która prowadziła w tej sprawie własne śledztwo.

"Tysiące naszych obywateli, nie tak znanych jak Magnitski, poniżonych, chorych na gruźlicę i żółtaczkę, jest torturowanych niedaleko nas - i nikogo to nie interesuje. Jeśli system, który zabił Magnitskiego i nadal zabija ludzi, jest wciąż tak silny, to chcemy zaprotestować przeciw niemu choćby w teatrze" - napisali w programie spektaklu.

Teatr.doc założyła w 2002 r. grupa młodych dramatopisarzy, aktorów i reżyserów. Ich motto to "Teatr, w którym się nie gra". W swojej siedzibie w piwnicy niedaleko Patriarszych Prudów wystawiają spektakle inspirowane autentycznymi wydarzeniami. Materiał do nich zbierają, rozmawiając z bezdomnymi, więźniami, inwalidami wojennymi, gwiazdami skandalizujących programów telewizyjnych.

Do najbardziej znanych spektakli Teatru.doc należą: "Zbrodnie namiętności" ("Prestuplenia strasti") - opowieść o kobietach, które odsiadują wyrok za ciężkie przestępstwa popełnione w imię miłości, "Doc.tor" ("Dok.tor") - dokumentalna sound-drama Władimira Pankowa według sztuki Jeleny Isajewej o życiu prowincjonalnego lekarza, "Zanurzenie" ("Pogrużenije") Jekatieriny Narszi - spektakl zrealizowany w piątą rocznicę tragedii atomowej łodzi podwodnej "Kursk" na Morzu Barentsa - oraz "Wrzesień.doc" ("Sientiabr.doc") Michaiła Ugarowa i Rusłana Malikowa, opowieść o tragedii w Biesłanie, gdzie podczas szturmu na szkołę opanowaną przez terrorystów czeczeńskich zginęło 323 zakładników.

O premierze "Godziny osiemnaście" w czerwcu tego roku informowały wszystkie rosyjskie media z wyjątkiem państwowego Pierwszego Kanału TV. Spektakl został nominowany do Złotej Maski, najważniejszej nagrody teatralnej w Rosji.

Teatr.doc, Moskwa: "Godzina osiemnaście", reż. Michaił Ugarow, Aleksiej Żyriakow, Georg Genoux, w ramach festiwalu Maski w Ośrodku Teatralnym "Maski" w Poznaniu

***

Rozmowa z Michaiłem Ugarowem, szefem Teatru.doc, reżyserem

Roman Pawłowski: Skąd pomysł dokumentalnego spektaklu o sprawie prawnika przetrzymywanego bez wyroku w moskiewskich więzieniach?

Michaił Ugarow: Śmierć Magnitskiego wstrząsnęła całym rosyjskim społeczeństwem. Była również zaskoczeniem dla samych zabójców, którzy nie zdążyli zamieść wszystkiego pod dywan. Ujawniono fakty korupcji - w prokuraturze, Federalnej Służbie Bezpieczeństwa, Komitecie Śledczym i Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Człowiek, który oskarżył urzędników MSW o kradzież pieniędzy publicznych, został zamordowany w więzieniu za to oskarżenie. Dmitrij Muratow, naczelny redaktor "Nowej Gaziety", która ujawniła więzienne dzienniki Magnitskiego, powiedział w Radiu Echo Moskwy, że dobrze by było, gdyby Teatr.doc wystawił o tym spektakl. Usłyszałem to, zadzwoniliśmy do Muratowa i umówiliśmy się na pierwsze spotkanie.

Udało wam się dotrzeć do urzędników odpowiedzialnych za śmierć aresztanta?

- Nie było realnych szans, aby spotkać się z oficjalnymi osobami. Wszystkie próby nawiązania kontaktu z przedstawicielami MSW, prokuratury, administracji więzień Butyrki i "Matrosskaja Tiszyna" kończyły się słowami: "Wyłączcie kamerę i dyktafon". Oni doskonale rozumieli, do czego potrzebne są nam te rozmowy i po której jesteśmy stronie. Główny dokument, nad którym pracowaliśmy, to sprawozdanie Społecznej Komisji do spraw Przestrzegania Praw Człowieka w Więzieniu. Naszym najważniejszym rozmówcą był przewodniczący komisji Walerij Borszczew. To sprawozdanie zawiera wypowiedzi ludzi, którzy zabili Magnitskiego - śledczych, lekarzy więziennych, prokuratorów, sanitariuszy pogotowia ratunkowego, które wykorzystaliśmy w spektaklu.