Edmund Weychert
WEYCHERT Edmund, pseudonim Wirski (27 lutego 1878 lub 1880 Warszawa – 22 sierpnia 1917 Zakopane)
aktor
Był synem Edmunda Weycherta i Stefanii z Regulskich.
Debiutował pod pseudonimem Wirski w sezonie 1903/04 w zespole Bolesława Bolesławskiego, w lecie 1904 występował w tym zespole m.in. w Łodzi (być może był w styczniu i lutym 1903 w Petersburgu). Zagrożony wcieleniem do wojska rosyjskiego w związku z wojną rosyjsko-japońską, zbiegł do Galicji. W sezonie 1904/05 był aktorem Teatru Ludowego w Krakowie. Latem 1905 wyjechał z zespołem tego teatru do Zakopanego. Niezadowolony z trybu pracy w Teatrze Ludowym, opuścił go w Zakopanem i podobno wyjechał z zespołem Wandy Siemaszkowej na Litwę. W sezonie 1905/06 występował w Teatrze Miejskim w Krakowie, wkrótce jednak wobec zakończenia działań wojennych wrócił do Warszawy. W 1906–08 występował już pod własnym nazwiskiem w warszawskim Teatrze Małym. W 1908–12 był aktorem Teatru im. Słowackiego w Krakowie.
Jesienią 1912 Arnold Szyfman zaangażował go do nowo powstającego Teatru Polskiego. Z zespołem tego teatru Weychert uczestniczył w wyprawie do Rosji. 29 stycznia 1913 wystąpił na inauguracyjnym przedstawieniu Teatru Polskiego w Warszawie w roli Heliogabala (Irydion). W Teatrze Polskim grał tylko do końca sezonu, pozostał jednak w Warszawie i występował: latem 1913 w Teatrze Nowoczesnym, w sezonie 1913/14 w Warszawskich Teatrach Rządowych. Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do wojska rosyjskiego i wywieziony do twierdzy w Modlinie. Zwolniony jednak wkrótce z powodu choroby, od kwietnia 1915 występował w Teatrze Powszechnym na ul. Oboźnej (jako Wirski), w sezonie 1915/16 znowu pod własnym nazwiskiem w zespole WTR (wówczas kierowanym przez zrzeszenie aktorów). W sezonie 1916/17 powtórnie był aktorem Teatru im. Słowackiego w Krakowie.
Leon Schiller zaliczył go do awangardy polskiego aktorstwa z początku XX w. Wg zgodnego świadectwa Stefana Jaracza i Juliusza Osterwy, którzy zetknęli się z nim w Teatrze Ludowym w Krakowie, był wówczas z całej trójki najdojrzalszy. „Inteligentny, neurasteniczny” – wspomina Jaracz, miał „piękny głos, oczy półprzytomnego poety”; „był pierwszym, który opowiadał mi o Konstantym Stanisławskim i jego teatrze”. Zaprzyjaźniony z Stanisławem Przybyszewskim, zapoznał również kolegów z poglądami tego pisarza na teatr i grę aktorską. „Sam zapowiadał się jako typ aktora nowoczesnego, który nie zawierzał już samej intuicji, ale włączał do pracy myśl i analizę”. Jego występ w Irydionie na przedstawieniu inauguracyjnym Teatru Polskiego sprawił ogromne wrażenie. Wielu krytyków uznało go za najciekawszego aktora w świetnym zespole tego teatru; pisano, że znalazł się „na pierwszym planie” jako „doskonały, idealny Heliogabal” (Kazimierz Ehrenberg, podobnie w recenzji Władysława Rabskiego). Jednak w Teatrze Polskim odegrał tylko jeszcze jedną rolę, Dr Prohazki (Nowe Ateny) i odszedł poróżniony z dyrekcją. Zatarg miał podłoże finansowe i niemalże doprowadził do pojedynku. Arnold Szyfman w swoich wspomnieniach rozgoryczenie Weychrta składa na karb jego przewrażliwienia. „Jego trudne usposobienie, być może, wynikało z czającej się w nim choroby”. Nerwowość Weycherta poświadczają jego koledzy, wspominając jego „niesamowitą indywidualność” (Jaracz). Także Stanisława Wysocka sądzi, że „był człowiekiem przeczulonym nerwowo”, jednocześnie stwierdzając, że „był to jeden z najciekawszych talentów” swojego pokolenia. Mimo przedwczesnej śmierci pozostała po nim w tradycji teatralnej pamięć jednostki wyjątkowej. Schiller jeszcze w 1937 utrzymywał, że był to „aktor, którego miejsce na scenach polskich po dziś dzień pozostało niezastąpione”.
Ważniejsze role: Wania (Wujaszek Wania), Poeta (Wesele), Przecławski (Złote runo), Korniłow (Tamten), Mlicki (Dla szczęścia), Antoni Relski (Karykatury), Alcest (Mizantrop), Franio (Szczęście Frania), Natan (Sędziowie).
Bibliografia
Almanach, Lwów, 1911 s. 177 (il.); Biegański s. 176 (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Jaracz: O teatrze; Lorentowicz: T. Polski (il.); Schiller: Teatr ogromny; Solski: Wspomnienia (il.); Szyfman: Labirynt (il.); Wspomnienia aktorów (S. Wysocka); Pam. teatr. 1970 z. 3 (J. Szczublewski); Tyg. ilustr. 1908 nr 31 (il.), 1909 nr 34 (il.), 1912 nr 40 (il.), 1917 nr 35 (il.); Afisze, IS PAN; Materiały dotyczące W., MT Warszawa.
Ikonografia
Fot. pryw. i w rolach – IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.