Stefan Poloński
POLOŃSKI Stefan, także S.Polonyi-Poloński, właśc. S.Polonyi ( 1 I 1903 Kraków - 13 VI 1968 Gliwiece ), aktor, lalkarz, reżyser, dyrektor teatru. Był synem Tadeusza Polonyi, urzędnika kolejowego, i Alojzy z Fischerów, stryjecznym bratem aktorki Anny Polony. Był dwukrotnie żonaty: z Janiną z Debelskich (ślub w 1928) i z Wandą z Kaczmarków (ślub w 1938). W 1920 ukończył Wyższą Szkołę Realną w Krakowie. Naukę gry aktorskiej rozpoczął u Z. Noskowskiego, potem uczył się na Kursach Dram. M. Jednowskiego i Z. Nowakowskiego (sez. 1919/20); w sez. 1920/21 zaliczył pierwszy rok Dwuletniego Miejskiego Kursu Dram. występując równocześnie w krak. T. Powszechnym i T Bagatela. W 1921-24 występował w T. Polskim w Poznaniu, gdzie w sez. 1921/22 kontynuował studia aktorskie na Wydziale Dram. Państw. Konserwatorium Muz., a w 1922-24 odbywał praktykę w Zakładzie Fotografii Portretowej S. Markiewicza. W 1922 zainteresował się t. lalkowym i z malarzem Z. Szpingerem organizował T. Marionetek Miniatury (do otwarcia jego nie doszło). Powrócił do Krakowa, występował w T. Bagatela (sez. 1924/25) i T. Popularnym (sez. 1926/27). Otworzył w Krakowie (14 V 1927) T. Marionetek Miniatury prem. "Baśni o srebrnym rycerzu", lecz po drugiej prem. ("Kotek Marcysi") odsprzedał teatr woj. śląskiemu; 8 XII 1927 w Katowicach inaugurował działalność lalkowego t. Miniatury Śląskie, działającego przy Sekcji T. Ludowych i Amat. Wydz. Oświecenia Publicznego; był reżyserem Sekcji i kier. Miniatur do 1929. W 1929 wrócił znów do Krakowa; był kier. administracyjnym kabaretu Gong pod dyr. W. Jastrzębca-Rudnickiego (sez. 1929/30), trewiowego Bagatela (jesień 1930), wraz z M. Billiżanką kierował aktorskim teatrem dla dzieci Pajacyk (sez. 1930/31). W 1931-33 był kier. administracyjnym T. Polskiego w Poznaniu, w 1933 współorganizował letni Teatr za 50 Groszy w pozn. zoo, potem był szefem reklamy T. Wielkiego i T. Nowego (sez. 1933/34). W 1934-35 prowadził własny zakład fotograficzny. Otworzył w Poznaniu (8 XII 1934) kolejny T. Marionetek Miniatury (z pomocą finansową literata B. Busiakiewicza); do poł. 1935 grał dla dzieci oraz wystawiał, wzorowane na Teatro dei Piccoli V. Podrekki, rewie dla dorosłych. W 1935-36 był fotoreporterem "Dziennika Poznańskiego"; w 1936-38 uczestniczył w objazdach po Polsce pozn. T. Narodowego pod dyr. Z. Szczerbowskiego; sporadycznie występował na scenie. Wraz z J. Sztaudyngerem założył w Poznaniu (15 VII 1938) pierwsze w Polsce stow. lalkarzy pn. Wielkopolska Rodzina Marionetkarzy, które 1 X 1938 uruchomiło T. Marionetek Błękitny Pajac, a P. został jego kier. artystycznym. Teatr ten grał codziennie do 13 V 1939; dał dwanaście prem. i trzysta sześćdziesiąt trzy przedstawienia. W dniu 8 VI 1939 P. zorganizował Objazdowy T. Marionetek Błękitny Pajac, występujący do 9 VII 1939 w miastach Wielkopolski i Pomorza. Okres okupacji niem. spędził najpierw w Poznaniu, potem w Gliwicach, gdzie pracował jako fotograf przy t. niemieckich. Na pocz. 1945 przedostał się do Częstochowy, gdzie w lutym rozpoczął pracę w dziale technicznym T. Miejskiego, od maja 1945 był referentem Miejskiego Urzędu Informacji i Propagandy. W tym okresie założył T. Marionetek Chochlik, prowadzony na zasadach spółdzielni pracy przez Częstochowską Rodzinę Marionetkarzy. Po inaug. 11 VII 1945 i trzech prem., przekazał kierownictwo artyst. teatru malarzowi J. Hollakowi, a sam przeniósł się do Gliwic. Początkowo był tam fotoreporterem, kier. artyst. T. Pancerniaków, kier. DK; 1 IV 1946 otworzył Studio Fotografii Artystycznej. Wiosną 1947 objął kierownictwo artyst. T. Marionetek Pajacyk działającego przy Spółdzielni Pracy Zrzeszonych Artystów; jesienią 1951 współpracował przy organizowaniu T. Lalek Złota Kaczka przy Związku Artystów Plastyków; 19 III 1955 urządził wraz z F. Hennerem T. Lalek Studenckiego DK przy Politechnice Śląskiej; w marcu 1957 zorganizował T. Lalek przy Lic. Kulturalno-Oświatowym. Ostatnie lata życia poświęcił fotografii, był m.in. współorganizatorem Zakładu Fotografii Dokumentarnej i Naukowej przy Politechnice Śląskiej i wykładowcą w Lic. Kulturalno-Oświatowym.
Jako aktor nie odniósł sukcesów; grał m.in. takie role, jak: Kalimachos ("Tragedia Eumenesa"), Jacek ("Dziady"), Paź ("Wąsy i peruka"), Wyrwik ("Horsztyński"), Detektyw ("Ukochani"), Fryzjer ("Ninetka"), Henryk ("Wstydliwy hulaka"), Dyrektor ("Matura"). Był jednym z pierwszych organizatorów życia lalkarskiego w Polsce. Początkowo stosował w swoich teatrach marionetki, sam opracowywał mechanizmy lalek i sam je wykonywał, potem wprowadził też pacynki - pierwszy raz w T. Błękitny Pajac (1938). W okresie 1922-57 założył jedenaście t. lalkowych.
Bibl.: W kręgu "Baja"; M. Waszkiel: Dzieje teatru lalek w Polsce (do 1945 roku), Warszawa 1990; Pam. Teatr. 1987 z. 1-2 s. 279, 288, 290-292, 294; Scena Pol. 1922 z. 8-10; Teatr Lalek 1961 nr 17-18 (A. Ryl-Krystianowski); Afisze, Uniw. w Poznaniu; Materiały w posiadaniu Wandy Polońskiej w Gliwicach.
Ikon.: Fot. - IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
