Tadeusz Leliwa
LELIWA Tadeusz, właśc. Wincenty Tadeusz Kopystyński (19 VII 1875 Teplik pow. Hajsyn na Podolu lub 1 VIII 1876 Grajewo pow. Łomża - 19 XI 1929 Warszawa), śpiewak. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Był synem Józefa Jana Kopystyńskiego herbu Leliwa i Heleny z Lewickich. Uczył się w gimn. w Humaniu i Białej Cerkwi; studiował medycynę w Kijowie, a następnie prawo w Warszawie. Równocześnie uczył się śpiewu, początkowo u śpiewaczki włos. Massini, potem u W. Aleksandrowicza; wyjeżdżał też na studia wokalne do Paryża i Włoch (tu uczył go m.in. A. Broggi). W sez. 1900/01 (prawdopodobnie od 9 II 1901) występował na scenie operowej w Saratowie, w 1901 w Kijowie; tu usłyszał go podobno słynny skrzypek S. Barcewicz i sprowadził do Warszawy. 28 IV 1902 debiutował w WTR w partii Radamesa ("Aida"), a 29 IV śpiewał partię Księcia Mantui ("Rigoletto"). Na sez. 1902/03 został zaangażowany do zespołu opery WTR i pozostał w sez. 1903/04, duże sukcesy odnosząc w partiach tenorowych: Jontka ("Halka"), Alfreda ("Traviata"), Hermana ("Dama pikowa"), Enza ("Gioconda"), Cania ("Pajace"), Fernanda ("Faworyta"), Wacława ("Maria" H. Melcera), Mazepy ("Mazepa" A. Munchheimera), a przede wszystkim w partii Chopina w operze G. Orefice; partia Chopina stała się jego popisową, śpiewał ją wielokrotnie na scenach pol. i zagranicznych. Krytyka warsz. pełna uznania dla doskonałych warunków zewnętrznych L. (wysoki, regularne rysy twarzy), nie szczędziła też pochwał dla jego głosu i talentu wokalnego ("prześliczny timbre i siła głosu, bardzo ładne mezzavoce, umiejętność używania sforzando, przy zapale młodzieńczym i ogromnym uczuciu w śpiewie, dawało pełnię przepięknego wrażenia" - pisał A. Poliński). W okresie tym występował gościnnie w lwow. T. Miejskim (grudzień 1903) i koncertował w Wilnie (luty 1904).
W lipcu 1904 wyjechał do Włoch; w październiku 1904 rozpoczął występy w T. Lirico w Mediolanie w operze "Zaza" R. Leoncavalla; następnie śpiewał w T. San Carlo w Neapolu i znowu w Mediolanie. W 1905 występował gościnnie w warsz. T. Wielkim (maj-czerwiec), potem w Łodzi i w lwow. T. Miejskim (wrzesień); następnie znowu we Włoszech, m.in. w Vicenzy, Turynie i mediolańskim T. Lirico, gdzie 5 XI 1905 śpiewał partię Jontka ("Halka"). W początku 1906 występował w Turynie, w kwietniu tego roku w Palermo, następnie gościnnie w Warszawie w Filharmonii i w T. Wielkim, jesienią w Kijowie i Petersburgu (październik-listopad), znowu w Warszawie (listopad-grudzień), a potem w Genui w T. Carlo Felice. W 1907 śpiewał kilkakrotnie partię Radamesa ("Aida") w mediolańskiej La Scali i prasa włos. chwaliła bogactwo jego głosu, świetną szkołę i grę pełną ekspresji. W 1907 wyjechał na występy do Barcelony i Meksyku; od grudnia 1907 do marca 1908 śpiewał w T. Wielkim w Warszawie, w 1908 koncertował w Wilnie i Krakowie (kwiecień) i znowu na scenach zagranicznych: w Genui, Barcelonie, Lizbonie (T. Principe Real od grudnia 1908), Madrycie, Odessie (1909), Londynie (t. Covent Garden), na scenach arner. (m.in. w Nowym Jorku, Chicago, Bostonie), od marca 1910 w operze włos. w Fiume (obecnie Rijeka). W sez. 1910/11 występował w oper owych t. ros., m.in. w Tyflisie, w 1910 koncertował w Warszawie, a w 1911 w Warszawie i Wilnie; następnie znowu w Rosji, gł. w Kijowie (1911-12). Z zespołem opery kijowskiej wyjeżdżał na występy do wielu miast, m.in. do Jekatierynoslawia, a występy jego cieszyły się wszędzie ogromnym powodzeniem. Po powrocie do kraju śpiewał w 1913 na licznych koncertach, występował w operze lwow. (luty), w Lublinie, Kielcach, Sosnowcu, z zespołem opery lwow. w Krakowie (lipiec), w t. łódz. (listopad); w sez. 1913/14 we Włoszech w operze w Bolonii i w T. Carlo Felice w Genui, w sez. 1914/15 okresowo w T. Wielkim w Warszawie. Następnie wyjechał do Kijowa, gdzie do 1919 śpiewał w operze ros. i na pol. imprezach oraz pracował jako pedagog. Od 1905 stopniowo tracił słuch; po I wojnie świat. występował jedynie na koncertach. Podczas każdego pobytu w kraju brał udział wlicznych koncertach, przeważnie na cele dobroczynne. Był wybitnym śpiewakiem, zyskał sławę w kraju i za granicą. Wykonywał przede wszystkim liryczne partie tenorowe, śpiewał jednak z powodzeniem także bohaterskie. Najlepsze z nich: Raul ("Hugonoci"), Don Jose ("Carmen"), Ryszard ("Bal maskowy"), Pinkerton ("Madame Butterfly") i Roland ("Roland z Berlina") - R. Leoncavallo napisał tę partię z myślą o L. W marcu 1922 powrócił do Warszawy. Rozwinął tu szeroką działalność pedagogiczną; we wrześniu 1922 objął wyższą klasę śpiewu solowego w Instytucie Muzycznym A. Grudzińskiego, w 1923 uczył w Szkole Muzycznej im. Karłowicza, w 1924 z A. Dołżyckim prowadził operowe studio wokalne (opracowywano tu z uczniami wokalnie, muzycznie i aktorsko role operowe). Był doskonałym pedagogiem; do uczniów jego należeli m.in. J. Cywińska, Z. Terenkoczy, M. Bielecka, M. Warwa; uzupełniali u niego studia J. Kiepura, A. Michałowski, L. Messal. Żonaty był z Anną z Romańskich.
Bibl.: Okręt s. 379; PSB XVII (J. Pogonowski; tu bibl.); Pajączkowski: Teatr lwow.; Reiss: Śpiewacy i śpiewaczki s. 24; SMP; Kur. warsz. 1922 nr 77, 248, 335, 1929 nr 319, Muzyka 1929 nr 11/12; Scena pol. 1929 z. 23 (il.).
Ikon: Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa, SPATiF, IS PAN.
Nagrania: Arie (Chopin, Hugonoci) - Red. Muz. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
