Opera w 2 aktach; libretto: Gaetano Rossi.
Prapremiera: Wenecja 3 II 1823.
Premiera polska: Warszawa 1865.
Osoby: Semiramida, królowa Babilonu - sopran; Arsaces, wódz scytyjski - mezzosopran; książę Assur - bas; księżniczka Azema - sopran; Idrenus, książę indyjski - tenor; Oroes, arcykapłan - bas; Mitranes, dowódca gwardii - tenor; duch króla Ninusa - bas; kapłani, chór królowej, lud.
Akcja rozgrywa się w starożytnym Babilonie.
Akt I. Odsłona 1. Niełaska bogów zawisła nad krajem i niewyjaśnione są jej przyczyny. Najwyższy mag Oroes otrzymuje od boga Baala ostrzeżenie, iż czas sprawiedliwej kary i zemsty jest już bliski. Rozkazuje więc otworzyć wrota świątyni, by wpuścić na wewnętrzny dziedziniec tłum Babilończyków i obcych przybyszów. Jest wśród nich indyjski książę Idrenus, który chce prosić boga o łaskę dla swej miłości do Azemy, babilońskiej księżniczki, lecz tłum Babilończyków modli się o męskiego następcę tronu, gdyż rządy sprawuje wdowa po zmarłym władcy - królowa Semiramida. Książę Assur oznajmia, że osierocony tron na pewno doczeka się władcy. Oroes i Idrenus ze zgrozą pojmują, że ambitny i pyszny Assur myśli sam o zawładnięciu królestwem.
W otoczeniu orszaku pojawia się królowa Semiramida. Archimag Oroes przypomina jej, iż nadszedł dzień, kiedy powinna dokonać wyboru małżonka.
Na świątynnym dziedzińcu pojawia się Arsaces, młody scytyjski wódz babilońskich wojsk. Z jego burzliwego dialogu z Assurem okazuje się, że i on myśli o małżeństwie z Azemą, zaś w Assurze nigdy nie uzna władcy.
Odsłona 2. Dowódca gwardii Mitranes przynosi królowej słowo dawno oczekiwanej wyroczni z Memfisu, która głosi, że wraz z powrotem Arsacesa cierpienia Semiramidy "zakończą się w nowym weselu". Jego tedy poleca Semiramida sprowadzić przed swe oblicze, sądząc, że z woli bogów powinna go poślubić. Arsaces zastanawia się, czemu tak pilnie wzywa go królowa i czemu umierający ojciec także nakazał mu przybyć do Babilonu?
Odsłona 3. W sali tronowej królewskiego pałacu w Babilonie, wobec całego dworu królowa Semiramida oznajmia, że dokonała wyboru małżonka i, co za tym idzie, nowego władcy królestwa. Kiedy jednak wymienia imię Arsacesa, wszyscy, nie wyłączając tego ostatniego, są zdumieni i przerażeni. Assur miota obelgi i próbuje podburzyć satrapów przeciwko "psu scytyjskiemu", lecz Semiramida ostrzega go przed wzniecaniem buntów i prosi arcykapłana, by połączył ją z jej wybrańcem węzłem małżeńskim, rękę Azemy zaś przyrzeka księciu Idrenusowi. Lecz oto daje się odczuć podziemny wstrząs i otwiera się krypta grobowca, z którego wychodzi... duch zmarłego króla Ninusa. Niesamowita zjawa oznajmia stanowczo, że Arsaces zostanie królem, ale przedtem musi nastąpić kara za popełnioną tu zbrodnię. Arsaces ma zejść do podziemi i złożyć ofiarę prochom Ninusa; duch nie mówi jednak, kto lub co ma być ofiarą. Semiramida chce w ślad za cofającym się cieniem małżonka wejść do grobowca, lecz ten powstrzymuje ją złowieszczymi słowami: "Ja sam cię zawezwę, kiedy taka będzie wola bogowi"
Akt II. Odsłona 1. W trakcie gwałtownej sceny pomiędzy Semiramida i Assurem, okazuje się, że niegdyś podstępny Assur zdołał przekonać królową, że jej małżonek zamierza usunąć ją z tronu i skazać na wygnanie - toteż sama Semiramida przygotowała truciznę, którą następnie Assur podał Ninusowi, spodziewając się, że wdzięczna królowa jego z kolei wprowadzi na tron.
Odsłona 2. W świątynnym sanktuarium zebrali się magowie z Oroesem na czele, aby udzielić Arsacesowi odpowiedzi co do ofiary, która ma być złożona w grobowcu Ninusa na żądanie ducha zmarłego króla. Dowiaduje się też Arsaces, że nie jest Scytą, lecz... synem zmarłego króla Ninusa i nosi imię Niniasa. Młodzieniec jest przerażony, pojmując, że ma być poślubiony... własnej matce, która jest winna śmierci Ninusa. Wszyscy magowie żądają śmierci Assura, kiedy jednak chcą wydać wyrok również na Semiramidę, Arsaces woła, że niestety - jest to jego matka i wyraża nadzieję, że duch ojca nie będzie żądał takiej ofiary od własnego syna.
Odsłona 3. Semiramida jest zaniepokojona smutkiem Arsacesa, który zamierza wyjechać z Babilonu, nie chcąc wyjaśniać przyczyn takiego kroku. Tłumaczy on tylko królowej, że powinni się rozstać - wreszcie jednak na wyraźne jej żądanie zapoznaje ją z treścią dokumentu otrzymanego od Oroesa. Wówczas Semiramida sama prosi młodzieńca, by ją zabił - jednak synowskie serce Arsacesa wzdraga się przed tak okropnym czynem i w końcu oboje - matka i syn rozpaczają nad wspólnym nieszczęściem.
Pojawia się Idrenus. Azema, nie mając już nadziei na poślubienie Arsacesa, który został zaręczony z Semiramida, zdecydowała się dać indyjskiemu księciu przychylną odpowiedź. Teraz Idrenus daje wyraz swej radości.
Odsłona 4. W narożniku pałacowym przylegającym do grobowca Ninusa, Assur przygotowuje zasadzkę na młodego Arsacesa. Nadchodzą satrapowie, donosząc księciu, że Oroes wyjawił całą tajemnicę i podburzył lud przeciwko niemu, nie ma więc żadnych szans na powodzenie zamierzonego buntu i objęcie władzy w kraju. Ale Assur nadal chce walczyć przeciwko rzekomemu Scycie i sam kroczy do grobowca by, ukrywszy się, zabić Arsacesa. Nagle jednak zatrzymuje się, jak gdyby zobaczył coś okropnego, traci przytomność z przerażenia i pada na ziemię, błagając niewidzialną zjawę o łaskę. Ochłonąwszy nieco, oświadcza Assur zaskoczonym satrapom, że złe moce rozciągnęły nad nim swą władzę. Postanawia jednak dopełnić swych planów i znika w przejściu do grobowca.
Odsłona 5. Do wnętrza grobowca króla Ninusa wkracza Oroes, Arsaces i orszak magów. Arsaces, odczuwając czyjąś groźną obecność, raz jeszcze pyta, kogo ma zabić na ofiarę, ale odchodzący Oroes mówi tylko: "bóg ci to wskaże". Szukając tedy w ciemnościach, młodzieniec znika w głębi grobowca swego ojca.
Pojawia się Assur, pragnąc znienacka zaatakować Arsacesa. Nie wie, że tuż za nim kroczy uzbrojona Semiramida, która chce go zabić, by ocalić syna. Wszyscy troje niepewnie błądzą w ciemnościach - lecz oto z głębi rozlega się krzyk Oroesa: "Niniasie, uderzaj" - i wówczas Arsaces-Ninias godzi mieczem w Assura.
Oroes wzywa straż, rozkazując pojmać mordercę króla Ninusa. Związany Assur z wściekłością w sercu musi być świadkiem, jak magowie i wojsko składają hołd Arsacesowi jako prawowitemu królowi - synowi Ninusa, i jak formuje się triumfalny pochód, z radosnym śpiewem wiodący nowego władcę do pałacu.
W "Semiramidzie", opartej na tle pochodzącej z 1748 roku sztuki Woltera, a zapowiadającej już rozkwitający w epoce romantyzmu gatunek wielkiej opery historycznej, powiększył Rossini znacznie rolę orkiestry, w porównaniu do wcześniejszych swoich oper. Nie brak tu nawet zespołu instrumentów dętych, występującego na scenie, co na tamte czasy było efektem dość śmiałym i oryginalnym. Uwertura rozbudowana została do rzadko spotykanych rozmiarów, a o klimacie dzieła przesądza monumentalność wystawy i wielkie sceny zbiorowe. Partie głównych solistów wyposażone zostały szczodrze w wirtuozowskie, koloraturowe efekty; nie tylko bowiem od wykonawczyni roli tytułowej wymaga się tu najwyższego mistrzostwa wokalnej techniki przy dramatycznej niemal sile głosu; takie same wymagania postawił kompozytor i mezzosopranistce śpiewającej partię Arsacesa, a niewiele mniejsze - przed tenorami i basami. Błyszczały tedy w tych rolach takie artystki jak Izabella Colbran, Giuditta Pasta, Teresa Mariani, Giulia Grisi, Maria Malibran, Paulina Viardot czy siostry Marchisio, a w nowszych czasach Marcelina Sembrich-Kochańska.
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
Ukryj streszczenie