Osoby

BROCHWICZÓWNA Janina, z Wojakowskich Białokurowa, primo voto Gebethner, secundo voto Penner (23 listopada 1907 Petersburg – 30 marca 1997 Hague w Bretanii, Francja),

aktorka. 

Była córką Leona Ludwika Wojakowskiego (herbu Brochwicz) i Stefanii z Radwanów; jej pierwszym mężem był Wacław Gebethner, ze znanej rodziny warszawskich księgarzy, wiceprezes Związku Księgarzy Polskich, ekonomista i redaktor „Tygodnika Ilustrowanego” (ślub 6 czerwca 1931). Data, miejsce urodzenia oraz imię ojca Brochwiczówny według akt Wacława Gebethnera. Uczęszczała na pensję w Moskwie, maturę zdała w 1927 w Warszawie.

W 1930 zdała egzamin aktorski Związku Artystów Scen Polskich i w lipcu tego roku debiutowała w rewii U nas pogoda w teatrze w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie. Dysponowała „pełnym liryzmu sopranowym głosem”, który kształciła na prywatnych lekcjach śpiewu. W latach 30. występowała w Warszawie, w kabaretach, teatrach rewiowych, operetkowych, a także na scenach dramatycznych w komediach muzycznych i operetkach. Była jedną z najzdolniejszych aktorek występujących w tego typu repertuarze – ładna, pełna wdzięku, elegancka (w 1933 była „wicekrólową mody”), zdobyła od razu powodzenie u publiczności, a recenzenci pisali o niej: „urocza”, „rewelacja sezonu”.

W 1930 występowała w teatrach Wesoły Wieczór i Uśmiech Warszawy, w 1932–34 w Teatrze 8:30, na przykład jako Olga (Szarotka), w 1933 w teatrze Cyganeria, w 1934 w Teatrze na Kredytowej, w 1935 w teatrze Wielka Rewia. Występowała również w Teatrze Polskim, na przykład w roli Niny w Poruczniku Przecinku (1933), w Teatrze Małym, na przykład w roli Kiki w Szczęściu na poddaszu (1934). W 1933 wyjeżdżała na występy do Teatru Komedii Muzycznej „Lutnia” w Wilnie. Sukcesy odniosła w tym czasie w rolach: Peppiny (Peppina, 1932), Lucy (Kobieta, która wie czego chce, 1933), Nadine (Piosenka o Nadine, 1934), Wielkiej Księżnej (Przygoda w Grand Hotelu, 1935), w głównej roli w Kawiarence (1935). Na początku 1936 brała udział w objeździe Zespołu Reduty, grała Małgosię (Niewierny Tomek). 

Po powrocie do Warszawy, na sezon 1936/37 została zaangażowana przez Janusza Warneckiego do Teatru Letniego, gdzie wystąpiła w rolach: Hanki Cacankiewiczówny (Podwójna buchalteria; śpiewała przebój Henryka Warsa Piosenka z prowincji, który wszedł na stałe do jej repertuaru) i Katarzyny de Vausselles (Król włóczęgów). 

W tym sezonie występowała też w teatrze Cyrulik Warszawski, na przykład w Karierze Alfa Omegi w roli Zuzanny Fiołkiewiczówny (śpiewała przebój Warsa: Piosenkę o szczęściu). Po objęciu przez Warneckiego w sezonie 1937/38 dyrekcji Teatrów Miejskich we Lwowie, wyjeżdżała tam na gościnne występy, grała Nolę (Zalotnicy niebiescy) i Katarzynę (Król włóczęgów), która należała do jej najlepszych ról. W Warszawie występowała znowu w 1938 w Wielkiej Rewii, jako Jana w Rozwódce oraz w Teatrze Wielkim w tytułowej roli w Madame Pompadour. Na sezon 1939/40 została zaangażowana do Teatru Letniego; 2 i 3 września 1939 zagrała jeszcze córkę dzierżawcy w wodewilu Serce w rozterce, czyli Ślusarz widmo.

Wystąpiła w niewielkich rolach w filmach Każdemu wolno kochać (1933; wykonywała tytułowy przebój) oraz 30 karatów szczęścia (1936). Śpiewała często w Polskim Radiu, nagrywała płyty dla wytwórni „Odeon” i „Syrena Record”.

Po wybuchu II wojny światowej dotarła najpierw do Rumunii, a potem do Francji, gdzie w 1939–40 występowała na koncertach pod egidą YMCA w polskich ośrodkach emigracyjnych i wojskowych. Po wojnie pozostała na emigracji, nie występowała.

Bibliografia

Artyści emigracyjnej Melpomeny 1939–95; Boy: Pisma t. 25–28; Filler: Operetka; Hist. filmu t. 2; Komorowska: Za kurtyną lat; Krasiński: Warsz. sceny; Lerski: Syrena Record (tu data i miejsce urodzenia 4 II 1910 Moskwa; il.); S. Łoza: Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, Warszawa 1932 (tu data urodzenia 4 II 1907); Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Michalski: Powróćmy (il.); Osiński: Pamięć Reduty; Sempoliński: Druga połowa; Sempoliński: Wielcy artyści (il.); Słonimski: Gwałt; Warnecki; Wierzyński: Wrażenia; R. Wolański: Już nie zapomnisz mnie. Opowieść o Henryku Warsie, Warszawa 2010 (tu błędna inf., że nazwisko Wojakowska przyjęła po wyjściu ra mąż; il.); Bluszcz 1936 nr 32; Gaz. Wyb. 1997 nr 89, 141; Kur. Warsz. 1930 nr 199, 219, 241, 271, 1932 nr 304, 1933 nr 27, 270, 1934 nr 45, 167, 287, 1935 nr 174, 1936 nr 180, 243, 1937 nr 150, 246, 1938 nr 49, 340, 1939 nr 18, 227; Rampa 1938/39 nr 1; Świat 1935 nr 52; Teatr 1937 nr 8; Tyg. Ilustr. 1930 nr 36 (il.), 1931 nr 10 (il.), 1932 nr 47 (il.), 1933 nr 8 (il.), 18 (il.), 1934 nr 9 (il.), 26 (il.), 1935 nr 28 (il.), 1936 nr 29 (il.); Akta Wacława Gebethnera, Arch. USC Warszawa; Materiały, Red. SBTP IS PAN; Programy, IS PAN; Spis ZASP 1939.

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar, IS PAN, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.