Osoby

CHOMIŃSKI Michał Andrzej (1 VII 1821 Zamość - 24 X 1886 Warszawa), aktor. Był synem Franciszka Ch., magazyniera wojskowego i Delfiny ze Świerzawskich, bratem -> Ignacego Ch., mężem - Anieli Szusz­kiewicz (ślub w 1854). Od 1828 wychowywał go ojczym T.A. Chełchowski. Przez kilka lat uczył się w szkole w Lublinie, a następnie Chełchowski zabrał jego i star­szego brata Ignacego do pomocy w teatrze. Podczas wędrówek zespołu po prowincji Ch. zaczął występo­wać w rolach dzieci, np. w 1832 w Hrubieszowie grat rolę dziewczynki Józefki w melodramacie "Trzydzieści lat, czyli Życie szulera", natomiast w Zamościu rolę Piotrusia w komedii "Kontrybucja". Do 1840 był stale w zespole ojczyma, gdzie pełnił jednocześnie funkcję kasjera. Od 1840 do 1846 występował w Krakowie i z zespołem krak., m.in. w Kaliszu (1841) i Poznaniu (1842, 1845). Wiele w tym okresie zawdzięczał bratu. W 1841-45 grał w Krakowie ok. dwustu ról, przeważnie były to "role drugiego rzędu, komiczne, zwykle słu­żących, powierników, dorobkiewiczów, Żydów" (K. Estreicher: "Michał Chomiński"); występował z powo­dzeniem w wodewilach, śpiewając w nich kuplety i piosenki. H. Meciszewski tak go wtedy charaktery­zował: "rodzaj Pierrota na naszej scenie; wypełnia z talentem niemałym role buffo w komedii niższej"; "posiada wszystkie przymioty potrzebne do oddania ról burlesk".
W 1846 przeniósł się do t. warsz. i na scenie T. Roz­maitości debiutował 3 V w roli Kasperka ("Siostra Kasperka"), a 11 V w roli Papkina ("Zemsta"). Rolę tę przejął po A. Żółkowskim i grał odtąd stale na scenie warsz. ponad sto razy podczas swej kariery aktorskiej. Wg J. Kotarbińskiego grał Papkina z "wielkim roz­machem i werwą", "miał dużo ruchliwości, impetu, komicznej szarmanterii, pewności siebie", "miał po­mysły i koncepty zabawne, ale postaci plastycznej nie stworzył, chociaż go rzęsiście oklaskiwano". Na scenie warsz. pozostał do śmierci. Objął tu role tzw. "płaskie­go" komika, przeważnie drugoplanowe. 1 VII 1874 obchodził w T. Wielkim w roli Mateusza ("Stary mąż") jubileusz trzydziestopięciolecia pracy teatr.; otrzymał wtedy emeryturę, ale nie opuścił sceny. W kwietniu 1881 gościnnie występował we Lwowie. Niedługo przed śmier­cią zagrał na scenie T. Małego Ciaputkiewicza ("Grube ryby") i rolę tę W. Rapacki i J. Kotarbiński uważali za najlepszą w jego karierze. Ostatnią rolą Ch., graną jeszcze 15 X 1886 był Łykalski ("Majster i czeladnik"). Reprezentował jako aktor tzw. niższą komikę. Grał często z przesadą, powtarzał stereotypy i wprowadzał do gry elementy farsowe, ale był aktorem zdolnym, bardzo pracowitym i użytecznym. J. Kotarbiński tak go charakteryzował: "Aktor nawskroś subiektywny, stosował Chomiński każdą rolę do swoich warunków, wyrobił sobie także własną manierę groteskową, opartą na niezbyt obszernej skali środków i efektów. Miał twarz ruchliwą, wesołą z pełnymi policzkami, w swoim rodzaju wyrazistą, ruchy żywe i naturalne, wzrost średni, głos tenorowy, wysoki, w górnym rejestrze używał chętnie tonów falsetowych i zabawnych fermat. Cała jego postać pod koniec życia wcale pełna i zażyw­na, przytem ruchy, intonacje głosu i zmiany twarzy nadawały się najlepiej do wyrażenia uczuć ciepłych, serdecznych albo starczego gderania". Grał w swej karierze ponad pięćset ról. Ważniejsze z nich, prócz wymienionych: Lisiewicz ("Pan Geldhab"), Grzegorz ("Damy i huzary"), Krupkowski ("Przyjaciele"), Kacper ("Nikt mnie nie zna"), Igiełka ("Gałganduch, czyli Trójka hultajska"), Chiorost (Zaręczyny przed frontem"), Urban ("Werbel domowy"), Pafnucy ("Pafnucy i Narcyz"), Sobek ("Młynarz i kominiarz"), Tomek ("Łobzowianie"), Pazurkiewicz ("Żydzi"), Dudka ("Sen nocy letniej"), Grzempielewski ("Marcowy kawaler"), Charlemagne ("Indiana i Charlemagne"), Grabarz I ("Hamlet"). Znany był ze swej wieloletniej działalności społecznej w środowisku teatr.; opiekował się aktorami chorymi i starymi oraz rodzinami po zmarłych pracownikach sceny, zbierając na nich składki pieniężne i wspiera­jąc z własnych funduszów.
W 1867 przystąpił do zbierania materiałów biograficz­nych o aktorach warsz. (od XVIII w.), kolekcjonowania portretów aktorskich oraz do prowadzenia notat o daw­nym i bieżącym repertuarze scen warsz., o występach gościnnych artystów z innych miast oraz artystów obcych w Warszawie (m.in. wypisywał z dzienników recenzje). Jednocześnie finansował pisanie życiorysów aktorskich przez J.T.S. Jasińskiego. Notaty, które prowadził do śmierci, stanowią bezcenny materiał do dziejów t. warsz. w XIX w. . Bibl.: EdS III; K. Estreicher: Michał Chomiński, Kraków 1886, odb. z "Czasu" (tu m.in. wykaz ról); Estreicher: Teatra; Fredro na scenie (il.); Got: Teatr Meciszewskiego; Hahn: Shakespeare w Polsce; Koryzna I s. 30, 39; Kotarbiński: Ak­torzy i aktorki s. 92-97; Kreczmar: Polemiki s. 84-86; Krzesiński: Koleje życia s. 84, 148, 164, 315 (il.); Meciszewski: Uwagi s. 111, 173-174; Pepłowski: Teatr we Lwowie II; PSB III (L. Simon); Rapacki: Sto lat; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 63; Szczublewski: Teatr warsz.; Wielka Encyklopedia Po­wszechna Ilustr. t. XI (W. Rapacki); EMTA 1886 nr 161 (il.); Kłosy 1868 nr 180 (K.W. Wójcicki; tu il.); Kur. teatr. 1901 nr 42, 43, 1902 nr 1,2(W. Krogulski); Kur. warsz. 1886 nr 295 (W. Bogusławski); Tyg. ilustr. 1874 nr 341 (S. Rzętkowski); Jasiński; E. Szwankowski: Wstęp do notat M. Chomińskiego, rkps IS PAN.
Ikon.: NN: Ch. jako Jasiek Przewoźnik (Nad Wisłą), lit., A. Wieniarski: Nad Wisłą, Warszawa 1857; W. Walkiewicz: Portret, lit., Mucha 1875 nr 42; H. Aschenbrenner: Portret, lit. - BUW (Gabinet Rycin); Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MHKraków, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973