Hasła

Koli­sty ruchomy frag­ment podłogi sceny lub nakła­dana na nią tar­cza obro­towa, napę­dzane mecha­nicz­nie albo elek­trycz­nie, pozwa­la­jące na szybką zmianę deko­ra­cji lub efekty spe­cjalne przy podnie­sio­nej kur­ty­nie.

Mecha­nizm sceny obro­to­wej naszki­co­wał Leonardo da Vinci już w 1490. W prak­tyce teatral­nej scenę obro­tową (mawari butai) spo­tkać można w dru­giej poło­wie XVIII w. w japoń­skim teatrze kabuki.

W teatrze euro­pej­skim pierw­sza scena obro­towa została zapro­jek­to­wana przez Karla Lau­ten­schlägera i zamon­to­wana w Resi­denz­the­ater w Mona­chium w maju 1896. Miała śred­nicę 16 m i była napę­dzana elek­trycz­nie. Po raz pierw­szy została zasto­so­wana w przed­sta­wie­niu Don Gio­van­niego Wolfganga Ama­de­usza Mozarta i pozwa­lała na unik­nię­cie dłu­go­trwa­łych przerw w trak­cie przed­sta­wie­nia, koniecz­nych dla demon­tażu i mon­tażu roz­bu­do­wa­nych deko­ra­cji dla kolej­nych scen.

Póź­niej sceny obro­towe zamon­to­wano w teatrach Win­ter­gar­ten i Neues Schau­spiel­haus w Ber­li­nie oraz Coli­seum w Lon­dy­nie. Wielką sen­sa­cją oka­zało się wysta­wie­nie przez Maxa Rein­hardta Snu nocy let­niej Wil­liama Sha­ke­spe­are’a z wyko­rzy­sta­niem sceny obro­to­wej, a ber­liń­ska publicz­ność tłum­nie oglą­dała „krę­cący się las” (Neues The­ater, 1905).

W Pol­sce pierw­szą scenę obro­tową zain­sta­lo­wano w zbu­do­wa­nym przez Arnolda Szyf­mana Teatrze Pol­skim w War­sza­wie w 1913 roku.

Udo­sko­na­lo­nym roz­wią­za­niem była cylin­dryczna scena obro­towa, w któ­rej można było zamon­to­wać zapad­nie i podno­szone pode­sty. Po raz pierw­szy roz­wią­za­nie takie zain­sta­lo­wano w 1954 w wie­deń­skim Burgthe­ater.

Współ­cze­sne roz­wią­za­nia tech­niczne pozwa­lają na dowolny podział płasz­czy­zny sceny obro­to­wej, na któ­rej mogą być wpra­wiane w ruch poszcze­gólne pier­ście­nie oraz mon­to­wane róż­nego kształtu zapad­nie, zazwy­czaj napęd sceny jest ste­ro­wany elek­tro­nicz­nie. Naj­więk­sza scena obro­towa o śred­nicy 37,4 m z wbu­do­waną w nią mniej­szą plat­formą o śred­nicy 16 m oraz zapad­nią o wymia­rach 15 x 3 m znaj­duje się w Ope­rze we Frank­fur­cie nad Menem (1951).

Obec­nie scena obro­towa należy do stan­dar­do­wego wypo­sa­że­nia dużych teatrów, np. Teatr Wielki – Opera Naro­dowa ma mobilną scenę obro­tową zain­sta­lo­waną w zasce­niu, Teatr Wielki w Łodzi posiada scenę obro­tową o śred­nicy 16 m, Opera Nova w Byd­gosz­czy otrzy­mała w 2018 scenę o śred­nicy 17 m z ruchomą sceną wewnętrzną (12 m).

Prost­szym roz­wią­za­niem jest plat­forma obro­towa (także prze­no­śna), która może być mon­to­wana na każ­dym pła­skim podłożu. Jest ona wyko­rzy­sty­wana zarówno w teatrach, we wszyst­kich rodza­jach wido­wisk sce­nicz­nych, jak i przy aran­ża­cji wystaw (np. samo­cho­do­wych).

Bibliografia

• Bożyk, Eugeniusz: Historia architektury budynku teatralnego i techniki sceny w teatrze europejskim, Warszawa 1956;
• Brzozowski, Stefan: Oświetlenie, dźwięk, dekoracje: techniczny warsztat teatralny, Warszawa 1976;
• Lautenschläger, Carl: Die Münchener Dreh-Bühne im königl. Residenz-Theater, nebst Beschreibung einer vollständig neuen Bühnen-Einrichtung mit elektrischem Betrieb, München, 1896 [wersja cyfrowa]
• Priest, Harold M.: Marino, Leonardo, Francini, and the Revolving Stage, „Renaissance Quarterly”, vol. 35, no. 1, 1982, pp. 36–60 [wersja cyfrowa – JSTOR];
• Unruh, Walther: Theatertechnik, Berlin – Bielefeld 1969.