Artykuły

Erwin Axer: ĆWICZENIA PAMIĘCI - "Dość dawno temu, około Świąt Bożego Narodzenia, przyszedł mnie pan Timoszewicz i oświadczył, że chce porozmawiać o Schillerze. Przy okazji opowiedziałem mu kilku zdarzeniach z dalszej i bliższej przeszłości. Zaważyłem, że ukradkiem notuje na karteczkach moje słowa nie przeznaczone do publikacji. Przyszło mi wtedy na myśl, że to, co ciekawi Timoszewicza, może w szczęśliwym przypadku zaciekawić także parę innych osób". Tak, z dystansem, opowiada Erwin Axer o początkach "Ćwiczeń", publikowanych od dwudziestu lat "Dialogu", których trzecią już serię otrzymaliśmy wydaniu książkowym. "Przekonałem się - czytamy dalej - że podobnie jak reżyser odkrywa w trakcie prób tajemnice autora i jego postaci, tak i ja w trakcie pisania odkrywam czasem sens wypadków, których byłem świadkiem lub uczestnikiem". Ważne zdanie, bo podkreśla różnicę między tymi krótkimi prozami a zwykłym zbiorem teatralnych anegdot. Dla znakomitego reżysera teatr stanowi oczywiście naturalny punkt obserwacji świata, wśród bohaterów "Ćwiczeń pamięci" znaleźli się m. in. Elisabeth Bergner i Irena Eichlerówna, Kurnakowicz i Olivier, Towstonogow i Dürrenmatt, ale sposób zapisu scen i obrazów, obojętne czy humorystycznych, czy dramatycznych (część z nich dotyczy lat wojny), bliższy jest raczej przypowieści o naturze człowieka, czasem zaś - epifanii w nagłym rozbłysku ożywiającej przeszłość. Poszczególne miniatury mogłyby służyć za materiał na seminaryjnych warsztatach, tak nienaganny jest ich styl i tak mistrzowsko ich konstrukcja prowadzi ku puencie, a dla recenzenta to kłopot: czuje bowiem pokusę, by dla zachęty zacząć je czytelnikowi streszczać, wtedy jednak popsułby mu przyjemność z lektury. Więc nie zdradzę, kim okazał się pewien gość z Niemiec, któremu młody Erwin Axer dotrzymywał towarzystwa na zlecenie Leona Schillera, ani jak zakończyła się dla autora sesja szekspirowska w Stratfordzie, podczas której bronić musiał honoru Słowian... Okładka projektu Andrzeja Dudzińskiego. (Wydawnictwo Literackie, s. 220.)