Artykuły

Ta pora roku jest dobra na powroty do przeszłości. Sobieski pobije Turków pod Wiedniem, a turecki noblista podbije Kraków, będzie zdarty wokal Joe Cockera, oldskulowy Dumas na scenie, Haneke opowie o skandalu śmierci, a nowa strzelanka uratuje świat w starym dobrym stylu - wydarzenia kulturalne zapowiadają i polecają redaktorzy Gazety Wyborczej.

Teatr. Potocki bez "Rękopisu"

Co czyni teatromana konserwatystą? Wierność wielkiej literaturze? Przywiązanie do starej szkoły aktorskich mistrzów? Niechęć do "rozrzuconej" dramaturgii? Teatralnych konserwatyzmów jest pewnie wiele. I różne rzeczy tej jesieni spodobają się ich wyznawcom.

Widz zachowawczy, a spragniony humoru bardziej oryginalnego niż Fredro w gwiazdorskiej obsadzie, powinien wybrać się do warszawskiego Teatru Polskiego. Edward Wojtaszek sięgnie tam po "Parady" XVIII-wiecznego pisarza Jana Potockiego, tworzącego w języku francuskim i znanego dziś przede wszystkim jako autor "Rękopisu znalezionego w Saragossie". Cykl sześciu dowcipnych miniatur scenicznych nawiązuje do włoskiej commedii dell'arte, ale też ironicznie gra z jej formą. W teatrze Andrzeja Seweryna - ikony teatralnej tradycji - znajdzie się miejsce na improwizację i choreografię Leszka Bzdyla. Premiera 29 września.

Czekając na nowe spektakle Jerzego Jarockiego i Jana Englerta - których premiery odbędą się w drugiej połowie sezonu - widz Teatru Narodowego obejrzeć może "Królową Margot" według Aleksandra Dumasa w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego. Oszczędną dramaturgię i szacunek dla słowa łączy on z precyzyjną pracą nad psychologią postaci - w starym stylu, bez ustawień Hellingera czy medytacji. Na scenie od 8 grudnia.

W Krakowie z kolei Jarosław Kilian zaprosi na "Pacjenta EGBDF", sztukę Toma Stopparda rozgrywającą się w radzieckiej psychuszce, wśród więźniów politycznych. Teatr Słowackiego od dłuższego czasu flirtuje z teatrem muzycznym - również w "Pacjencie..." usłyszymy orkiestrę kameralną. Będzie grała od 21 września dla tych krakowian, którzy scenę przy pl. św. Ducha wolą od Starego Teatru, zwłaszcza pod dyrekcją Jana Klaty.

I jeszcze coś dla entuzjastów tańca. Gratką dla tych baletomanów, którzy cenią sobie wirtuozerię i piękno, ale nie boją się pomyśleć o dramaturgii zgoła nieklasycznie, będzie występ Petersburskiego Teatru Baletu Borisa Ejfmana z "Rodinem". Taniec oraz muzyka Ravela, Saint-Sa?nsa i Masseneta posłużą do opowiedzenia historii związku rzeźbiarza i jego uczennicy Camille Claudel. Gościnny spektakl w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej już 21 września. (Witold Mrozek)

Film. Uczucia klasyczne, czyli miłość i nienawiść

Wszyscy ci, którzy "Pianistkę" uważali za niemoralne dziwadło, a "Funny Games" za niestrawny popis brutalności, powinni koniecznie obejrzeć "Miłość" (premiera 2 listopada). W najnowszym filmie 70-letni dziś Michael Haneke przygląda się umieraniu, ale unika naturalistycznych obrazów choroby i w zaskakująco jak na siebie klasyczny sposób skupia się na relacji chorej żony i opiekującego się nią męża. A zwłaszcza na skandalu śmierci, którego nie sposób zaakceptować. Niejedyny to zresztą twórca, który unika estetycznych i fabularnych szaleństw. Ken Loach w "Whisky dla aniołów" (19 października) sięga po formułę komedii sensacyjnej, by w młodym bohaterze, który uniknął więzienia i niedawno został ojcem, odkryć talent kipera genialnie odróżniającego dobrą szkocką whisky od złej. W kostiumowym "Żegnaj, królowo" (prawdopodobnie w grudniu) Benoit Jacquot przygląda się rewolucji francuskiej z perspektywy czekających na feministyczną rewolucję kobiet: Marii Antoniny (Diane Kruger) oraz jej ulubionej służącej. Z kolei Piotr Trzaskalski powraca do ciepło-gorzkiej, moralitetowej konwencji, która przyniosła mu sukces w "Edim". Jego "Mój rower" (16 listopada) to uroczo staroświecka powiastka o dziadku (Michał Urbaniak), synu (Artur Żmijewski) i wnuku (Krzysztof Chodorowski), którzy próbują zrozumieć, czym jest dorosłość, co znaczą więzy krwi i co to dziś znaczy być mężczyzną. Nie zabraknie też widowisk przez duże "W". W "Annie Kareninie" (23 listopada) Joe Wrighta, świetnego rzemieślnika i stylisty zarazem, zakochaną w hrabim Wrońskim Anną będzie Keira Knightley, a jej mężem Jude Law. Polskie ego połechce zapewne głośno promowana międzynarodowa "Bitwa pod Wiedniem" (12 października) z Sewerynem, Olbrychskim, Bachledą-Curuś oraz Jerzym Skolimowskim w roli Jana III Sobieskiego. Na przeciwległym biegunie filmy niebywale wręcz konwencjonalne w środkach, ale wywrotowe w przekazie - "Pokłosie" Władysława Pasikowskiego (9 listopada) o dwóch braciach, którzy odkrywają tajemnicę polskiego mordu na Żydach w rodzinnej wiosce, oraz "Obława" Marcina Krzyształowicza (19 października), który wchodzi w sam środek wojennego piekła, ale rozbraja podziały na złych Niemców i dobrych Polaków, "słusznych" i "bydlaków".

Zawsze też warto wrócić do klasyki, dyskretnie tylko unowocześnionej współczesną muzyką. Czyli zajrzeć na festiwal Święto Kina Niemego: w Warszawie 4-7 października, we Wrocławiu 12-14 października, oraz na Festiwal Filmu Niemego w Krakowie od 6 do 9 grudnia. (Paweł T. Felis)

Książki. Nobliści i Smoleńsk

Hołdujecie w sztuce tradycyjnej estetyce, a ostatnia rzecz, na jaką czekacie tej jesieni, to nowa powieść Doroty Masłowskiej? Sięgnijcie po Orhana Pamuka. Turecki noblista w wersji eseistycznej pokazał się polskim czytelnikom już kilka lat temu za sprawą książki "Stambuł", w której starannie nakreślił autoportret intelektualisty już od najmłodszych lat cierpiącego z powodu braku godnego partnera do rozmów o przeczytanych lekturach. W "Pisarzu naiwnym i sentymentalnym" (WL, 11 października) Pamuk opowiada o tym, skąd wzięła się jego gorąca miłość do wielkich powieści. Sam pisarz ma zresztą przyjechać do Polski, by wziąć udział w Międzynarodowym Festiwalu Literatury im. Josepha Conrada w Krakowie (22-28 października).

Poważną propozycją jest także książka "Żywe cienie" (Zeszyty Literackie, 25 września). Barbara Toruńczyk opowiada w niej o różnych aspektach paru dekad swojej redaktorskiej pracy, podczas których obcowała z wybitnymi tekstami m.in. Edelmana, Giedroycia, Herberta, Miłosza, Turowicza czy Nowaka-Jeziorańskiego. A co za tym idzie - z samymi autorami.

Wciąż mało? Ultrakonserwatystom zawsze jeszcze pozostaje najnowsza powieść Bronisława Wildsteina (Zysk i S-ka, 17 września). "Ukryty" ma traktować o zagadce trzech śmierci w cieniu walki o krzyż na Krakowskim Przedmieściu. Autor obiecuje wyjaśnienie nie tylko tajemnicy morderstwa, ale i tragedii smoleńskiej. (Małgorzata I. Niemczyńska)

Muzyka. Głosy weteranów

Od legend, które na swoją markę zapracowały pół wieku temu, po wykonawców, którzy sukcesy odnosili w latach 90. - muzyczna klasyka ma dziś wiele twarzy. Ale nieważne, jak ją zdefiniujemy, w programie na jesień jest kilka pozycji, które zrobią wrażenie na zwolennikach tradycji.

Po pierwsze, weteran Tony Bennett. Po sukcesach albumów "Duets" i "Duets II" nestor amerykańskiej muzyki rozrywkowej postanowił pociągnąć dalej sprawdzoną formułę. Tyle że tym razem do studia zaprosił gwiazdy muzyki latynoskiej. Na jego nowej płycie "Viva Duets", które łączą swing z południowymi rytmami, usłyszeć można m.in Glorię Estefan i Marca Anthony'ego. Płyta ukaże się 23 października.

Nie próżnują również ciut młodsi koledzy Tony'ego. Gigant brytyjskiej sceny Van Morrison 2 października wyda swój już 34. album - "Born To Sing: No Plan B". Nagrana przez artystę w rodzinnym Belfaście, ale wydana przez słynną amerykańską wytwórnię Blue Note płyta to pierwszy premierowy materiał wokalisty od czterech lat. Miesiąc później nową płytę przedstawi inny uznany Brytyjczyk - Joe Cocker. Na longplayu "Fire It Up" usłyszymy nie tylko jego zdarty wokal, ale i inne głosy - wśród nich soulową wokalistkę Joss Stone i gwiazdora country Keitha Urbana.

Po ośmiu latach milczenia do akcji powraca symbol amerykańskiego rocka Aerosmith. Mimo plotek o definitywnym rozpadzie grupy formacja weszła do studia, premiera "Music From Another Dimension!" 6 listopada. Z niebytu do akcji powrócił też sztandarowy skład grunge'owej rewolty - Soundgarden. Zespół dał już przedsmak swoich obecnych możliwości na singlu "Live To Rise". W pełnym wymiarze będzie można go posłuchać od 13 listopada na płycie "King Animal".

Na nietypowy projekt porywa się najmłodszy stażem w tym gronie Green Day. Gwiazda sceny neopunkowej jeszcze we wrześniu wydaje nowy album "!Uno!". Na tym jednak nie koniec nowej muzyki od kalifornijskiego tria. - Jesteśmy w najbardziej kreatywnym momencie naszej kariery, dlatego zamiast jednej płyty postanowiliśmy nagrać trzy - mówi szef formacji Billy Joe Armstrong. W efekcie w listopadzie posłuchamy firmowanego nazwą grupy longplaya "!Dos!". Finał trylogii "!Tré!" ukaże się już w styczniu. (Robert Sankowski)

Gry. Partyzanci zamiast Elvisa

Kolejna odsłona popularnej serii "Resistance", tym razem wyłącznie na konsolę Playstation Vita. Nazywa się "Burning Skies" i znów opowiada o alternatywnym świecie bez Hitlera, ale za to z kosmitami - agresywna rasa przybyła na Ziemię w meteorycie tunguskim, przeczekała swoje i uderza zza Buga. Europa pada, walka przenosi się na teren Stanów Zjednoczonych. Przy okazji Tom Riley zostaje bohaterem. Znajdzie rodzinę i uratuje świat, przynajmniej do czasu premiery kolejnego tytułu.

To gra oparta na sprawdzonym schemacie łubu-du, pomysł zabawy polega na właściwym wyborze broni, gdyż nie każdego ufoludka da się kropnąć z prostego rewolweru, a twórcy stają na głowie, żeby osiągnąć rozmach epickiego widowiska na ekranie konsoli przenośnej. I rzeczywiście, walą się miasta i mosty, w powietrzu krążą ciężkie, kosmiczne korwety, niejeden potwór ma rozmiar stoczni, a gdy pomysłów zaczyna brakować, z jam wyłażą robale.

W tle dokonuje się rzeź Ameryki lat 50. - spokojnej i wzbogaconej na kilkudziesięciu latach pokoju, nie będzie Elvisa i reklam Lucky Strike'ów, jedynie znój i karabin partyzanta. Warto. (Łukasz Orbitowski)