Krytyczne kuriozum
W recenzji z "Zaratustry" w reż. Krystiana Lupy, Janusz R. Kowalczyk dokonał swoistego ukrzyżowania spektaklu, aktu medialnej przemocy. Zarzuca artyście bełkotliwość, kuriozalność oraz pychę twórczą. W moim przekonaniu "Zaratustra" Lupy wpisuje się w dyskurs filozoficzno-religijny, który w teatrze wyznaczył Jerzy Grotowski przedstawieniem "Apocalypsis cum figuris", a Peter Brook kontynuował "Mahabharatą" - z tekstem zamieszczonym w Rzeczpospolitej polemizuje Krzysztof Mieszkowski.
"Sceniczne kuriozum, reżyserska pycha, niestosowne utożsamienie się, totalna klęska, pożal się Boże, natrętne publicystyczne wtręty, widowisko pozbawione siły wyrazu, mętne, bełkotliwe, jeżeli ktoś poległ, to reżyser, żadna reanimacja pomóc nie jest już w stanie, skoro nie ma w nim ani jednej poruszającej sceny czy intrygującej roli. Manieryczne, puste i niemiłosiernie długie; nietaktowny, ryzykowny koncept."
Ktoś mógłby pomyśleć, że to uniwersalny katalog sformułowań przepisany z różnych recenzji, zredagowany na potrzeby zajęć ze studentami teatrologii, które mówiąc najoględniej, nieprzychylnie odnosiły się do opisywanych przedstawień. Nic podobnego. To twór pisarskiej wyobraźni Janusza R. Kowalczyka, zamieszczony w "Rzeczpospolitej" 9 maja 2005. Składa się to z 17 zdań, a jest recenzją "Zaratustry" w reżyserii Krystiana Lupy. Dobitnie i krótko. Po żołniersku. Nie ukrywam podziwu. Kowalczyk dokonał swoistego ukrzyżowania spektaklu, aktu medialnej przemocy. Zarzuca artyście bełkotliwość, kuriozalność oraz pychę twórczą. Warto zastanowić się, czy pychą jest pytanie o religijność współczesnego człowieka, jego sens istnienia, utratę wiary, doświadczenie chaosu i wynikające stąd konsekwencje, prawdę wreszcie? W moim przekonaniu "Zaratustra" Lupy wpisuje się w dyskurs filozoficzno-religijny, który w teatrze wyznaczył Jerzy Grotowski przedstawieniem "Apocalypsis cum figuris", a Peter Brook kontynuował "Mahabharatą". Jakimi problemami powinien zajmować się artysta tego formatu w dobie rozpadu tradycyjnego świata wartości i aksjologicznej niepewności? Czy formułowanie zarzutu nietaktu pod jego adresem nie jest w istocie nietaktem i pychą recenzenta? Mam podejrzenie, nawet pewność, że Kowalczyk doskonale wie jak powinien wyglądać świat. Nie wiem, skąd się dowiedział, ale tej wiedzy zazdroszczę mu serdecznie. Oburzenie i furię wywołuje scena rozmowy Zaratustry z Ostatnim Papieżem podłączonym do kroplówki, która spaja go z nagim leżącym w akwarium Sumiennikiem. To jeden z tych momentów w przedstawieniu, podnoszących sztukę teatru do rangi metafizycznego wtajemniczenia. Nietzsche wspomina o postaci Papieża, o czym Kowalczyk nie wie i niepotrzebnie się żołądkuje, bo po prostu nie przeczytał, formułując niekompetentne sądy. Krytykowi rewelacje o śmierci Boga wydają się śmieszne i mało przekonujące. Cóż zatem oznacza ta historyczna już przecież formuła? Nic innego, oczywiście, jak śmierć człowieka, a dokładniej upadek teologii moralnej i kryzys kultury. Gdyby to Bóg ogłosił śmierć człowieka, być może nie byłoby tak wielu nieporozumień. Jednak od pewności i wścieklizny recenzenta wolę wątpliwości i refleksję reżysera "Zaratustry". Nie wydaje mi się również, by jedynym kryterium oceny sztuki był światopogląd krytyka. Światopogląd rzecz potrzebna, ale Kowalczykowi wyraźnie przeszkadza. Recenzentowi nie podoba się ani jedna scena, żaden aktor w pięciogodzinnym przedstawieniu. Tymczasem role Zbigniewa Kalety, Krzysztofa Globisza, Iwony Bielskiej, Małgorzaty Hajewskiej-Krzysztofik, Piotra Skiby to wyjątkowe kreacje warte odrębnej analizy.
Żałuję, że "Rzeczpospolita", co ma w dobrym zwyczaju, nie zamieściła dwugłosu o tym wybitnym przedstawieniu. Zamiast tego "użyła" bogobojnego Kowalczyka i jego fundamentalnej pasji .Dla oceny Lupy i Nietzschego to jednak zdecydowanie za mało.
