Teatry i zespoły

Teatr jawny działający w okupowanej przez Niemów Warszawie w roku 1944.

Mieścił się w sali przy Nowym Świecie 19, w lokalu zajmowanym przez kinoteatr Małe Colosseum, a tuż przed wybuchem wojny – teatr Studio Rosyjskie. Po wybuchu wojny od 1940 do marca 1944 grał tu teatrzyk Złoty Ul, którego Wodewil był następcą i kontynuatorem. Dyrektorem Wodewilu był kierujący Złotym Ulem Jerzy Boczkowski, pierwszą gwiazdą teatru był występujący w Złotym Ulu Antoni Fertner. Dekoratorem teatru był, podobnie jak w Złotym Ulu, Stanisław Jarocki.

Zmienił się charakter teatru: z czysto rewiowego na scenę komediowo-muzyczną, co było ogólniejszą tendencją jawnego życia teatralnego okupowanej Warszawy w jego ostatniej fazie.

„W tym okresie rozkwitu komedii muzycznej pusty dotychczas Złoty Ul pierwszy raz zapełnił się po brzegi. Zajęte były nie tylko wszystkie miejsca, ale i przejścia szczelnie zastawione dostawnymi krzesłami. – Było to 11 III 1944 roku, kiedy zmieniono nazwę teatru Złoty Ul na Wodewil i wystawiono z niezawodnym Fertnerem w roli tytułowej znaną przed wojną farsę Pan naczelnik – to ja przerobioną […] na komedię muzyczną”¹ – tak inauguracyjne przedstawienie farsy Edouarda Monceya (właśc. Nicolas Nanceya i André Mouëzy-Éona, w programie i recenzjach przypisanej Georges’owi Feydeau) z muzyką skomponowaną przez dyrektora Jerzego Boczkowskiego i tekstami Janusza Odrowąża relacjonował w spisanych tuż po wojnie wspomnieniach czołowy recenzent gadzinowej prasy Józef Dąbrowa-Sierzputowski. Sama nazwa Wodewil znana była warszawskiej publiczności. Tak bowiem nazywała się efemeryczna filia Qui Pro Quo prowadzona przez Boczkowskiego przy Nowym Świecie 43 od września 1921 do marca 1922 roku.

W czasie niecałych 5 miesięcy istnienia Wodewil wystawił 4 przedstawienia. Do historii warszawskich scen przeszedł głównie za sprawa ostatniej premiery, wystawionego 30 lipca 1944 roku Wesela Fonsia Ryszarda Ruszkowskiego w reżyserii Fertnera z Jerzym Liedtke w roli tytułowej i Fertnerem w roli Mrozika.

„Przedstawienie Wesela Fonsia powinno stać się najwybitniejszym wydarzeniem letniego sezonu teatralnego Warszawy, zarówno kapitalną lekką i wesoła fabułę, jak i na znakomita obsadę.”² – reklamował premierę „Nowy Kurier Warszawski”. Przedstawienie grane było zaledwie 2 dni. Z chwilą wybuchu Powstania Warszawskiego Wodewil przestał istnieć.

Sala teatru usytuowana w podwórzu kamienicy Nowy Świat 19 uległa zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego i po wojnie już jej nie odbudowano.

Po Wodewilu i jego ostatniej premierze pozostała jedynie dwuznaczna legenda. „Ludzie teatru są bardzo przesądni, a Fonsio źle wróży. Zapowiada ciężkie chwile dziejowe”³. Mówiący te słowa Bohdan Korzeniewski miał na myśli nie tylko ostatnia przedwojenną warszawską premierę sztuki Ruszkowskiego daną na kilka dni przed wybuchem II wojny światowej, ale i przedstawienie Wodewilu, które zamknęło historię nie tylko tego teatrzyku, ale poprzedziło o zaledwie 2 dni wybuch Powstania Warszawskiego i zagładę miasta.

Przypisy

1. Józef Dąbrowa-Sierzputowski, Warszawski sezon teatralny 1940–1944, rkps., Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Rękopisów, sygn. 39, s. 62.↩︎

2. Z notatnika recenzenta, „Nowy Kurier Warszawski” 1944, nr 179, s. 3.↩︎

3. Bohdan Korzeniewski, Małgorzata Szejnert, Sława i infamia. Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Małgorzata Szejnert, Kraków 1992, s. 62 [wersja cyfrowa].↩︎

Tomasz Mościcki (2022)

Bibliografia

• Dąbrowa-Sierzputowski Józef, Warszawski sezon teatralny 1940–1944, Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Rękopisów, sygn. 39;
• Marczak-Oborski Stanisław, Teatr czasu wojny 1939–1945, Warszawa 1967, [wersja cyfrowa];
• Mościcki Tomasz, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, [wersja cyfrowa];
• Mościcki Tomasz, Warszawskie sezony teatralne 1944–1945,Warszawa 2016;
• Szejnert Małgorzata, Sława i infamia. Z Bohdanem Korzeniewskim rozmawia Małgorzata Szejnert, Kraków 1992, [wersja cyfrowa]
• Szymchel Tomasz, Recenzenci teatralni warszawskiej prasy niemieckiej wydawanej w języku polskim podczas okupacji hitlerowskiej 1940–1944, mps., praca magisterska. Biblioteka Akademii Teatralnej w Warszawie, sygn. 1243;
• Teler Marek, Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Warszawa 2021;
• Teler Marek, Upadły Amant. Historia Igo Syma, Warszawa 2021;
• „Pamiętnik Teatralny” 1963, z. 1–4;
• „Pamiętnik Teatralny” 1997, z 1–4;
• „7 Dni” [wersje cyfrowe];
• „Nowy Kurier Warszawski” [wersje cyfrowe];
• „Warschauer Zeitung” [wersje cyfrowe].

Mapa teatrów jawnych w Generalnym Gubernatorstwie (1940–1945)

Sezon: 1944 / 1945