Autor: Benjamin Britten
Prapremiera: 1 października 1958
Opera w 3 aktach z prologiem; libretto: M. Slater.
Prapremiera: Londyn 7 VI 1945.
Premiera polska: Gdańsk 1958.
Osoby: Peter Grimes - tenor; Ellen Orford, nauczycielka - sopran; Balstrode, były kapitan marynarki - baryton; Chłopiec, pomocnik Grimesa - rola niema; Siostrzenica - sopran; Bob Boles - tenor; sędzia Swallow - bas; Mistress Sedley - sopran; pastor Adams - tenor; Ned Keene, aptekarz - baryton; Hobson, woźnica - bas; mieszczanie, rybacy.
Akcja rozgrywa się w miasteczku rybackim na wschodnim wybrzeżu Anglii ok. 1830 r.
Prolog. Sędzia Swallow prowadzi rozprawę przeciwko rybakowi Piotrowi Grimesowi, podejrzanemu o rozmyślne spowodowanie śmierci młodego chłopca, który był jego pomocnikiem w pracy, a zmarł z wycieńczenia podczas ostatniego rybackiego rejsu. Z braku wyraźnych dowodów Grimes zostaje uniewinniony, co spotyka się z gwałtownym sprzeciwem wzburzonego i podnieconego tłumu. Zebrani, manifestując swą wrogość wobec niego, opuszczają salę sądu. Tylko młoda wdowa Ellen Orford, miejscowa nauczycielka, zwraca się do rybaka z serdecznymi słowami, próbując go pocieszyć i podnieść na duchu.
Akt I. Odsłona 1. Grimes jest wciąż głównym ośrodkiem zainteresowania mieszkańców osady. Gdy samotnie powraca z połowu, nikt nie chce mu pomóc w wyciągnięciu łodzi na brzeg, ale wszyscy po cichu mówią o nim, zwłaszcza że rozeszła się wieść, jakoby Grimes, ówczesnym angielskim zwyczajem, kupił już sobie w sierocińcu nowego chłopca do pomocy. Woźnica Hobson, podburzony przez fanatycznego metodystę Bolesa, odmawia przywiezienia chłopca, wobec czego Ellen ofiarowuje się sama go sprowadzić i zaopiekować się nim. Nadciągający sztorm wypłasza rybaków do domów, pozostaje tylko Grimes i Balstrode, jedyny w miasteczku obok Ellen przyjaciel samotnego rybaka. Stary marynarz nakłania Grimesa, aby porzucił to wyraźnie wrogie środowisko, lecz Grimes, wiedziony niepohamowaną ambicją, oświadcza, iż musi tu pozostać. Wierzy, że przez obfite połowy będzie mógł w końcu stać się bogatym człowiekiem i poślubić Ellen, która obecnie sprzyja mu tylko z litości. Interludium orkiestrowe maluje nieokiełznaną potęgę i gwałtowność morskiej burzy.
Odsłona 2. Mieszkańcy miasteczka zebrali się w gospodzie "Pod Dzikiem", aby przeczekać burzę. Pani Sedley oczekuje aptekarza, który obiecał jej lekarstwo na serce, pijany Boles zaleca się grubiańsko do dwóch pseudosiostrzenic właścicielki gospody, zwanej "ciotką", potem usiłuje wywołać awanturę z przybyłym właśnie Grimesem. Napiętą atmosferę rozładowuje Balstrode, intonując rybacką piosenkę i dając tym hasło do ogólnej zabawy. W tym właśnie momencie pojawia się Ellen i woźnica Hobson wraz z chłopcem przywiezionym z sierocińca, wszyscy troje przemoczeni i przemarznięci. Grimes, nie słuchając uwag, iż biedny chłopiec powinien choć trochę się rozgrzać, natychmiast zabiera go do swej chaty.
Akt II. Odsłona 1. Jest pogodny niedzielny poranek, z pobliskiego kościoła dochodzi głos pastora Adamsa i chóralny śpiew wiernych zgromadzonych na nabożeństwie. W głębi portowego placu Ellen gawędzi przyjaźnie z małym pomocnikiem Grimesa, Johnem. Pojawia się Grimes, gwałtownie nawołując Johna, aby poszedł przygotować się do wypłynięcia na połów. Ellen prosi go, by pozostawił chłopcu choć jeden dzień wypoczynku i nie traktował go tak brutalnie, lecz Grimes, ogarnięty żądzą bogactwa, nie zwraca uwagi na jej słowa, a kiedy Ellen nadal usiłuje zatrzymać małego Johna, w gniewie uderza ją i gwałtownie pociąga chłopca za sobą. Kilka osób wychodzących już z kościoła dostrzega tę scenę, co wystarcza, by w ciągu minuty dowiedzieli się o niej wszyscy. Boles agituje gwałtownie przeciw Grimesowi, który ośmiela się pracować w niedzielę, a ponadto znęca się nad bezbronnym chłopcem. Wzburzony tłum przybiera wrogą postawę i wszyscy wraz z sędzią Swallowem, mającym zbadać całą sprawę, wyruszają ku chacie Grimesa. Podczas trwania interludium orkiestrowego scena się zmienia, ukazując wnętrze ubogiej chaty Grimesa.
Odsłona 2. Grimes wbiega do środka, ciągnąc za sobą zastraszonego małego Johna. Każe mu czym prędzej przywdziewać rybackie ubranie i aby uniknąć spotkania z wrogim tłumem, ominąć drogę i zbiec urwiskiem prosto na dół do morza. Chłopiec spełnia rozkaz, ale niestety traci równowagę i z krzykiem spada w przepaść. Grimes spieszy mu z pomocą, lecz na próżno - chłopiec nie żyje. Tymczasem pochód rybaków dotarł już do chaty Grimesa. Sędzia, pastor, Balstrode, Keene wchodzą do środka, a nie znalazłszy nikogo i stwierdziwszy panujący wewnątrz porządek, wychodzą, by uspokoić tłum, że nic złego się nie dzieje.
Akt III. Odsłona 1. W kilka dni później wieczorem w miasteczku odbywa się zabawa taneczna. Wesołe grupy mieszkańców krążą po ulicach, pełno jest w gospodzie "Pod Dzikiem". Grimes przepadł bez wieści, lecz oto Balstrode spostrzegł na brzegu jego łódź. Grimes wraca sam. Niestety zdążyła to już spostrzec węsząca sensację wszędobylska pani Sedley. Swoje podejrzenia zgłasza ona sędziemu, który nakazuje Hobsonowi odszukać i sprowadzić Grimesa w trybie urzędowym. Podnieceni rybacy z latarniami w rękach przyłączają się do poszukiwań.
Odsłona 2. Grimes, przez całą noc kryjący się i uchodzący przed prześladowcami, o świcie dociera na brzeg morza do swej łodzi. Nieszczęśnik czuje, że wszystko sprzysięgło się przeciw niemu i już nikt, nawet Ellen, nie może mu dopomóc. Balstrode wraz z Ellen odnajdują nieszczęsnego uciekiniera i dają mu ostatnią radę: "Wypłyń na morze i tam zatop swoją łódź! Czy rozumiesz? Żegnaj, Piotrze!". Grimes czuje, że istotnie tylko to jedno wyjście mu pozostało, i podczas gdy Balstrode uprowadza szlochającą rozpaczliwie Ellen, wypływa na pełne morze, by już nigdy nie powrócić.
"Peter Grimes", wystawiony na scenie londyńskiej Covent Garden Opera, wnet stał się sensacją na miarę światową. Dzieło to postawiło ponownie Anglię w rzędzie krajów posiadających własną twórczość operową wielkiej miary. Zyskało też znaczenie bardziej ogólne, stając się nader wymownym argumentem przeciwko tezom o przeżyciu się i zdezaktualizowaniu gatunku operowego w naszym stuleciu.
Zasługując w pełni na miano dzieła nowoczesnego, pozostaje przecież "Peter Grimes" wyraźnie związany z najlepszymi tradycjami dawniejszej opery i dramatu muzycznego. Muzyka jest tu najściślej podporządkowana akcji dramatycznej i charakterom występujących postaci - stąd powstaje wielkie zróżnicowanie typów partii wokalnych, od deklamacyjnych recytatywów poprzez bardziej rozwinięte motywy melodyczne aż do szeroko rozbudowanych, śpiewanych arii i duetów. Godna uwagi jest również różnorodność zastosowanych przez kompozytora środków harmonicznych. Do najświetniejszych fragmentów opery należą potężne sceny zespołowe oraz piękne ,.morskie interludia" orkiestrowe, wykonywane też samodzielnie na koncertowej estradzie. Całość zaś odznacza się znakomitą zwartością konstrukcji i wyjątkową siłą dramatycznego wyrazu. Na szczególne podkreślenie zasługuje też specyficznie angielski klimat tej opery, wyczuwalny znakomicie nawet dla ludzi innych narodowości.
Źródło: Przewodnik Operowy, Józef Kański, PWM 1997