Autor: Sergiusz Prokofiew
Kamienny kwiat
Balet fantastyczny w 3 aktach, 10 obrazach. Libretto: Mira Mendelssohn-Prokofiewa i Leonid Ławrowski (wg uralskich baśni ludowych ze zbioru Pawła Bazowa "Malachitowa szkatułka"); muzyka: Sergiusz Prokofiew; choreografia: Leonid Ławrowski (Aleksander Tomski); scenografia: Tamara Starżeniecka (Izabela Konarzewska).
Prapremiera: Moskwa 12 II 1954, Teatr Wielki.
Premiera polska: Warszawa 15 X 1961, Państwowa Opera.
Osoby: Daniło, ludowy artysta-rzeźbiarz - Władimir Prieobrażenski (Henryk Giero); Katarzyna, jego narzeczona - Galina Ułanowa (Lidia Kowcz); Władczyni Miedzianej Góry - Nina Gorochowa (Olga Sawicka); Siewierian, handlarz - Aleksiej Jermołajew (Zbigniew Kiliński); Cyganie, Ognik, skomorochy, drogie kamienie, przyjaciółki Katarzyny, wieśniacy i wieśniaczki. Rzecz dzieje się w górach Uralu.
Akt I. Obraz 1. Podwórko przed chatą Daniły. Młody rzeźbiarz Daniło marzy od dawna o wyrzeźbieniu pięknego kwiatu z malachitu. Tymczasem pracuje nad przyozdobieniem wazy; pochłonięty zajęciem, nie zauważa nadejścia narzeczonej Katarzyny, która budzi go z zamyślenia. Oboje wchodzą do chaty.
Obraz 2. Izba w chacie Daniły. Schodzą się goście, zaproszeni na zaręczyny Daniły z Katarzyną. Rozpoczynają się tańce (taniec przyjaciółek Katarzyny, wariacja Daniły, taniec kawalerów). Nagle zjawia się nieproszony gość, ogólnie znienawidzony handlarz Siewierian, by odebrać zamówioną wazę. Niezadowolony ze swego dzieła Daniło nie chce jej oddać. Rozgniewany handlarz zamierza się na niego nahajką, lecz Katarzyna zasłania narzeczonego. Nagle udobruchany, próbuje objąć piękną dziewczynę, ale wroga postawa chłopców zmusza go do wycofania się. Ów przykry incydent mąci jednak nastrój zabawy i goście się rozchodzą. Katarzyna i Daniło żegnają się (duet). Pozostawszy sam, Daniło znów wraca do marzeń o cudownym kwiecie. Pogrążonemu w zadumie ukazuje się Władczyni Miedzianej Góry, strażniczka groty kryjącej tajemnicę nieosiągalnego kwiatu; w rękach jej lśni wspaniały malachitowy kwiat. Zrozpaczony Daniło widzi, że jego dzieło nigdy nie dorówna piękności tego wzoru. Rozbija wazę i ucieka z domu.
Obraz 3. Żmijowe Wzgórze. Ścigając zjawę Władczyni, Daniło przybywa na uroczysko zwane Żmijowym Wzgórzem. Nagle spod ziemi wyrasta przed nim Miedziana Góra, a jej Władczyni wprowadza go do swego królestwa, gdzie lśnią wspaniałe skarby i klejnoty (tańce drogich kamieni). Nie interesują one młodzieńca, który pragnie tylko ujrzeć kamienny kwiat, symbol niezniszczalnego piękna. I oto kwiat ten błyszczy w głębi groty.
Akt II. Obraz 1. Izba w chacie Daniły. Stroskana Katarzyna czeka na zaginionego od wielu dni Daniłę. Korzysta z jej samotności Siewierian; wkrada się do izby i ponawia zaloty, lecz w ręku Katarzyny błyska sierp. Napastnik ucieka. Nie mogąc znieść dłużej biernego oczekiwania, dziewczyna udaje się na poszukiwanie ukochanego.
Obraz 2. U podnóża Miedzianej Góry. Tymczasem Daniło w ekstazie twórczej pracuje nad rzeźbą kamiennego kwiatu, posłuszny wskazówkom Władczyni Miedzianej Góry.
Obraz 3. Jarmark we wsi. Wśród rozbawionego tłumu zjawia się Katarzyna szukająca Daniły (wariacja Katarzyny). W otoczeniu pijaków i Cyganów bawi się też Siewierian (taniec cygański). Dostrzegłszy Katarzynę, próbuje uprowadzić ją siłą, lecz tłum staje w jej obronie i pomaga w ucieczce. Gdy handlarz biegnie za Katarzyną, drogę zastępuje mu tajemnicza piękna dziewczyna. Na jej widok Siewierianowi nogi wrastają w ziemię. Strzela do nieznajomej z pistoletu, ona jednak chwyta kulę w locie i rzuca mu pod nogi.
Obraz 4. Dopiero teraz Siewierian spostrzega, że zjawa zaprowadziła go na Żmijowe Wzgórze. Nagle staje przed obliczem zagniewanej Władczyni Miedzianej Góry. Na jej rozkaz ziemia pochłania handlarza.
Akt III. Obraz 1. Las. Katarzyna, zmęczona długą wędrówką, odpoczywa przy ognisku. Wtem z płomieni wyskakuje ognik - Ogniewuszka-Podskakuszka, i nakłania dziewczynę, by poszła za nim.
Obraz 2. Miedziana Góra. Danile udało się w końcu wyrzeźbić upragniony kwiat. Jego szczęścia nie dzieli jednak zakochana w nim Władczyni Miedzianej Góry, przeczuwając, że młody artysta, poznawszy tajemnicę nieśmiertelnego piękna, opuści ją (pas de deux Władczyni i Daniły). Nie mogąc zatrzymać przy sobie ukochanego, Władczyni zamienia go w kamienny posąg. Tymczasem do Miedzianej Góry zbliża się Katarzyna, wiedziona przez Ognika. Władczyni ukazuje jej skamieniałego Daniłę w nadziei, że dziewczyna wyrzeknie się swego chłopca. Ale wierna miłość Katarzyny wzrusza Władczynię, zdejmuje czar z Daniły (pas de trois) i młodzi powracają szczęśliwie do rodzinnej wsi.
Obraz 3. Krajobraz Uralu. W słoneczny poranek Katarzyna i Daniło są znów wśród przyjaciół. Wszyscy podziwiają dzieło artysty - wspaniały kwiat z malachitu.
Ostatni balet Prokofiewa, znany dziś pod tytułem "Kamienny kwiat", miał swą pierwszą wersję, zatytułowaną "Baśń o kamiennym kwiecie", wystawioną w 1954 w Moskwie. Mimo iż nie zyskała ona uznania krytyki, przyjmujemy ją za pierwsze wykonanie sceniczne utworu Prokofiewa. Premiera drugiej wersji pt. "Kamienny kwiat" odbyła się w Leningradzie 22 IV 1957, w Teatrze im. Kirowa, chor. J. Grigorowicz, sc. S. Wirsaładze, w obs. A. Gribow (Daniło), I. Kołpakowa (Katarzyna), A. Osipienko (Władczyni Miedzianej Góry) i A. Gridin (Siewierian). Wersję tę wystawił następnie Grigorowicz 7 III 1959 w Teatrze Wielkim w Moskwie, a 27 II 1962 w Teatrze Królewskim w Sztokholmie. Nasycony subtelną liryką "Kamienny kwiat" łączy w sobie elementy symboliczne i realistyczne. Władczyni Miedzianej Góry - to symbol tajemnicy wiecznego piękna, dzieje zaś Daniły - to realistyczny obraz poszukiwań tej tajemnicy. Dla scharakteryzowania postaci i ich przeżyć kompozytor posługuje się motywami przewodnimi, wprowadzając np. dwa motywy Daniły: liryczny motyw "marzycielski" i niespokojny motyw "zmagań twórczych". W scenach zbiorowych - zaręczyn i jarmarku, Prokofiew wykorzystał liczne motywy folkloru uralskiego.
Balet "Kamienny kwiat" wystawiały teatry w Czechosłowacji i NRD, gdzie zasługuje na zanotowanie zwłaszcza wersja T. Schillinga w Dreźnie 1960; odbyła się też premiera "Kamiennego kwiatu" w Bazylei 1960, chor. W. Orlikowski, w Wuppertalu 1972, chor. I. Sertić, oraz szeroko rozbudowana, trwająca prawie 3 godziny wersja E. Waltera, dek. H. Wendel, kost. L. Erler, Dusseldorf 22 V 1976, Opera, w obs. F. Kapuste, G. Chaussat, M. Janotta i P. Vondruśka.
W Polsce balet ten pt. "Baśń o kamiennym kwiecie" wystawiła też Opera i Operetka w Bydgoszczy 19 V 1970, chor. W. Charczenko, sc. S. Bąkowski, w obs. K. Wrzosek (Daniło), L. Kowalska (Katarzyna), A. Rutkowska (Władczyni Podziemia), W. Charczenko (Siewierian).
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997