Karnawał
(Le Carnaval)
Suita baletowa w 1 akcie. Libretto: Michaił Fokin; muzyka: Robert Schumann, suita fortepianowa "Karnawał" w orkiestracji A. Arienskiego, A. Głazunowa, A. Ladowa i M. Rimskiego-Korsakowa; choreografia: Michaił Fokin (Jan Ciepliński wg Fokina); scenografia: Leon Bakst (Stanisław Jarocki). Prapremiera: Petersburg 20 II 1910, Sala Pawłowej.
Premiera polska: Poznań 24 XI 1923, Teatr Wielki, z udz. Zespołu J. Cieplińskiego.
Osoby: Kolombina - Tamara Karsawina (Helena Sławińska), Arlekin - Leonid Leontiew (Zygmunt Dąbrowski); Chiarina - Wiera Fokina (Anna Łukomska); Estrella - Ludmiła Szollar (Sabina Matuszewska); Pierrot - Wsiewołod Meyerhold (Jan Ciepliński); Pantalon - Alfred Bekeffi (Wacław Wierzbicki); Florestan - Wacław Niżyński (Ryszard Zaczkiewicz); Motyl - Bronisława Niżyńska (Władysława Stawicka); Euzebiusz - Aleksander Szyriajew (Zygmunt Szubiakiewicz); goście na balu. Rzecz dzieje się w przedsionku sali balowej w I poł. XIX w.
Części suity:
Wstęp ("Preambule"). Z sąsiedniej sali wymykają się do przedsionka tańczące pary, a między nimi dwie młode panny, Chiarina i Estrella, za którymi podążają wytrwali adoratorzy. Kilka przelotnych uścisków i pary wracają na salę;
Pierrot. Do przedsionka zagląda teraz smutny Pierrot. Wchodzi ostrożnie, powiewając melancholijnie długimi rękawami, po czym pogrąża się w smutnych rozmyślaniach;
Arlekin. Po chwili zjawia się złośliwy Arlekin i drwi bezlitośnie z niezgrabnego Pierrota;
Walc szlachetny ("Valse noble"). Sześć par tańczy walca. Zrezygnowany Pierrot opuszcza przedsionek, gdzie wchodzi teraz romantyczny poeta Euzebiusz, marzący o idealnej kobiecie. A oto ideał materializuje się w osobie Chiariny; Euzebiusz. Pas de deux Chiariny i Euzebiusza; Florestan. Tymczasem zjawia się figlarna kokietka Estrella, a towarzyszy jej zakochany i wierny adorator Florestan;
Kokietka ("Coquette"). Chiarina tańczy wciąż z Euzebiuszem, którego rola ogranicza się jedynie do podziwiania partnerki;
Odpowiedź ("Replique"). Wbiega roztrzepotany Motyl, a za nim skrada się Pierrot w nadziei, że uda mu się wreszcie zdobyć towarzyszkę zabawy. Pierrot chowa się za sofę, skąd z zachwytem obserwuje taniec Motyla;
Motyl ("Papillon"). Pierrot wychodzi z ukrycia i goni Motyla;
Tańczące litery ("Lettres dansantes"). Nagle w głowie Pierrota świta myśl: zdejmuje wysoki kapelusz i zarzuca go na Motyla; pewien sukcesu, dumnie przyciska zdobycz do piersi, lecz kapelusz jest pusty, Motyl umknął;
Chiarina. Zamiast Motyla przybiegają teraz trzy panienki w maseczkach: Chiarina i jej przyjaciółki;
Chopin. W czasie, gdy trzy maseczki tańczą, wraca Florestan;
Estrella. Maseczki starają się pocieszyć strapionego Florestana, szukającego wciąż płochej Estrelli;
Wdzięczność ("Reconnaissance"). A oto zalotna Kolombina łaskawie pozwala się adorować zakochanemu Arlekinowi;
Pantalon i Kolombina. Zaloty te przerywa wtargnięcie grubego pyszałka Pantalona, który zasiada na sofie i zabiera się do czytania listu. Sprytna Kolombina zasłania mu oczy rękami, a w tym czasie Arlekin wyrywa list;
Walc niemiecki ("Valse allemande"). Pantalon, któremu chodziło tylko o to, by zwrócić na siebie uwagę, zaprasza Kolombinę do tańca;
Paganini. Kolombina woli jednak wciągnąć również do tańca Arlekina (pas de trois), po czym oboje wypychają Pantalona za drzwi;
Wyznanie ("Aveu"). Korzystając z chwili samotności we dwoje, Arlekin wyznaje miłość Kolombinie i składa u jej stóp "wyrwane" z piersi serce;
Promenada. Przedsionek zapełnia się tłumem gości, wszyscy składają życzenia szczęśliwej parze;
Pauza ("Pause"). Kolombina wspaniałomyślnie przebacza Pantalonowi, a strapionemu Pierrotowi na pocieszenie pozwala ucałować swą dłoń;
Marsz członków Związku Dawida przeciwko Filistynom ("Marche des Davidbundlers contre les Philistins"). W trakcie ogólnego tańca psotny Arlekin zawiązuje rękawy Pierrota na plecach Pantalona, łącząc tę niezbyt dobraną parę, która teraz szamoce się gwałtownie. Tymczasem całe towarzystwo grupuje się wokół Kolombiny i Arlekina.
"Karnawał" to wesoła suita, złożona z króciutkich miniatur tanecznych i drobnych, błahych epizodów, rozgrywających się z udziałem postaci zapożyczonych z komedii dell'arte lub zrodzonych w wyobraźni kompozytora. Mamy tu więc namiętnego Florestana i sentymentalnego Euzebiusza, przedstawiających dwa wcielenia psychiki Schumanna; jest też płocha Estrella i czuła Chiarina, muzyczne portreciki narzeczonej kompozytora, Ernestyny, i późniejszej żony, Klary Wieck. Finałowy marsz nawiązuje do żartobliwej nazwy "Związek Dawida", nadanej przyjaciołom Schumanna walczącym z "Filistynami", czyli z konserwatywną publicznością koncertową. Przez całą suitę przewija się w różnych kombinacjach zestawienie nut a-es-c-h, gdyż te "muzyczne litery" tworzą nazwę miasteczka Asch, skąd pochodziła Ernestyna. W realizacji baletowej "Karnawału" Fokin zachował naszkicowaną przez kompozytora charakterystykę postaci, które Bakst przybrał w stroje karnawałowe z połowy XIX w. Tak powstał pełen wdzięku pastiche epoki, szereg miniatur o niezmiernie prostej konstrukcji choreograficznej. W wersji prapremierowej, przygotowanej pośpiesznie na spektakl o charakterze dobroczynnym, scena przedstawiała ogród, a w końcowym marszu wszystkie postacie schodziły ze sceny i tańczyły wśród widzów. Następna premiera, starannie przygotowana dla zespołu Diagilewa, odbyła się 20 V 1910 w berlińskim Theater des Westens i powtórzona została 4 VI 1910 w Operze Paryskiej, gdzie rolę Arlekina przejął W. Niżyński, a rolę Pierrota A. Bolm. Balet "Karnawał" wznawiany był przeważnie w wersji Fokinowskiej, muzykę zaś instrumentowali kolejno różni kompozytorzy. Polskiej premierze w Poznaniu towarzyszyło fortepianowe wykonanie suity.
Inną, własną wersję "Karnawału" wystawił w Moskwie w 1946 W. Burmeister w Teatrze Muzycznym im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki. W Polsce po II wojnie światowej odbyły się tylko dwie premiery "Karnawału": Opera Poznańska 4 V 1950, chor. E. Papliński, sc. S. Janasik, w obs. B. Karczmarewicz (Kolombina), W. Gruca (Arlekin), M. Kolpikówna (Chiarina), S. Pokrzywińska (Motyl), E. Papliński (Poeta), B. Stańczak (Pierrot) i P. Dobiecki (Pantalon), Warszawa 23 XI 1975, Teatr Wielki (scena kameralna), scenariusz wg Fokina, chor. W. Gruca, sc. pracownia scenograficzna Teatru Wielkiego, obs. B. Rajska (Kolombina), J. Barankiewicz (Arlekin), S. Szymański (Pierrot), J. Rybarska (Motyl), R. Smukała (Estrella), M. Ukielska (Chiarina), M. Andrzejczak (Euzebiusz), Z. Juchnowski (Pantalon).
Z innych utworów R. Schumanna wystawianych w formie baletowej wymienić należy:
"Motylki" na fortepian ("Les Papillons"), chor. M. Fokin, sc. M. Dobużynski, Monte Carlo 16 IV 1914, Balety Rosyjskie Diagilewa, w obs. T. Karsawina i M. Fokin. Balet "Motylki" wystawił M. Statkiewicz w Poznaniu, 15 VI 1927 Teatr Wielki, sc. S. Jarocki.
"Koncert fortepianowy a-moll" jako balet "Koncert Schumanna", chor. B. Niżyńska, sc. S. Chaney, Nowy Jork 27 IX 1951, Ballet Theatre, soliści: A. Alonso i I. Juszkiewicz.
Cykl pieśni "Miłość poety" ("Dichterliebe"), chor. B. Marks, dek. S. Frandsen, kost. V. Harper, Kopenhaga 4 XI 1972, Kongelige Danske Ballet w obs. S. Englund, M. Honningen, H. Kronstam i B. Marks; chor. M. Bejart, dek. A. Burrett, kost. T. Bosąuet, Bruksela 4 XII 1978, Ballet du XXe siecle, w obs. J. Donn, Sh. Mirk, K. Csarnóy, A. Ziemski i in. (muzyka uzupełniona utworami N. Roty).
"III Kwartet smyczkowy A-dur" jako balet "Cztery utwory Schumanna" ("Four Schumann Pieces"), chor. H. van Manen, sc. J.-P. Vroom, Londyn 31 I 1975, The Royal Ballet, w obs. A. Dowell, J. Penney, L. Collier, W. Eagling; wznowienie w 1976 przez Het Nationale Ballet i National Ballet of Canada.
"Ein Faschingsschwank aus Wien" ("Wiedeńska farsa karnawałowa"), chor. H. Spoerli, sc. P. Desyllas, Wiedeń 19 VI 1977, Opera, z udz. sol. Ch. Gaugusch.
Utwór fortepianowy z cyklu "Fantasiestucken" - "Wzlot" ("Aufschwung"), w rekonstrukcji chor. D. Humphrey i R. Saint-Denis, Montreal 6 XI 1980, Les Grands Ballets Canadiens.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turska, PWM 1997
Ukryj streszczenie