Adam Miłaszewski
MIŁASZEWSKI Adam Aleksander Leszczyc Bróg (11 XII 1827 Bursztyn w Galicji - 25 IX 1893 Kraków), dyr. teatru, reżyser, aktor. Był synem Piotra M. i Marii z Kropelnickich, zapewne bratem -> Leopolda M., mężem -> Joanny M. Po 4 klasach szkoły w Brzeżanach pracował w handlu. W 1848 udał się do Lwowa, gdzie został sekretarzem księcia K. Jabłonowskiego. Przygotowany do występów przez J.N. Kamińskiego, debiutował w t. lwow. 19 VII 1850 w roli Leona ("Dożywocie"), został zaangażowany i występował do 7 IV 1854. Od 27 IV do początku października 1854 grał i reżyserował w t. krak., brał też udział w występach zespołu w Poznaniu i w miastach Galicji. 27 X 1854 debiutował w WTR w roli Gustawa ("Śluby panieńskie"), został zaangażowany i występował do 1 XII 1855. Od 8 IV do końca czerwca 1856 należał do zespołu t. krak., brał też udział w wyjeździe zespołu do Wiednia, gdzie podobno H. Laube proponował mu przeniesienie się na tamtejszą scenę. 3 V 1856 ożenił się z aktorką Joanną Kotowską. W 1856 (zapewne od 1 VIII) objął kierownictwo t. w Żytomierzu i prowadził go do 1860 (w 1857-59 honorowym dyr. tej sceny był J.I. Kraszewski). W 1860 opuścił Żytomierz i występował gościnnie m.in. w Mohylewie, Witebsku i Mińsku. Wyjechał następnie do Poznania, gdzie starał się nadaremnie zorganizować t. polski. Próbował potem, również bezowocnie, założyć t. ludowy w Warszawie. Uzyskawszy od czerwca 1862 zezwolenie na dawanie przedstawień we wschodniej Galicji występował ze sporym zespołem m.in. w Przemyślu (czerwiec-lipiec 1862), Jarosławiu (lipiec), Stryju (lipiec-sierpień), Stanisławowie (wrzesień 1862-luty 1863), Samborze (od 15 III), Sanoku (od 8 V 1863). W prasie zgodnie chwalono tę imprezę podnosząc szczególnie staranność inscenizacji (piękne kostiumy, porządne dekoracje) i dobrany zespół (przez pewien czas byli w nim m.in. W. Rapacki i H. Modrzejewska).
Od 1 X 1863 M. objął dyr. t. krakowskiego. Dzięki poparciu ks. K. Jabłonowskiego uzyskał ponadto 20 III 1864 dyr. t. lwowskiego. Nie mogąc podołać pracy na obu scenach, źle wywiązywał się z obowiązków dyr. t. krak. i we wrześniu 1865 zrezygnował z tego stanowiska. W lecie 1864 zespół jego występował w Czer-niowcach, w kwietniu 1865 w Kętach, w lecie 1865 i 1867 w Lublinie. We Lwowie kierował t. do 24 III 1872; w okresie 10 IV 1871-24 III 1872 był także dyr. tamtejszego t. niemieckiego. Początkowo przejawiał wiele inicjatywy. W pierwszym sez. lwow. odnowił repertuar, wystawiał głównie dramat i tragedię. Aktorzy nie mogli jednak podołać licznym nowym rolom, a publiczność przywykła do lżejszego repertuaru zawodziła. Aby poprawić stan finansowy t., M. wprowadzać zaczął do repertuaru wodewil i operetkę. Publiczność przyjęła to z zadowoleniem, w czasie przedstawień operetek J. Offenbacha na sali brakło miejsc. Nieprzychylni M. recenzenci (z kierowanej przez J. Lama i J. Dobrzańskiego "Gazety Narodowej") krytykowali tę zmianę polityki repertuarowej. Po dwóch sez., gdy zapał publiczności dla operetek osłabł, M. przestał je wystawiać. Sięgnął teraz do współczesnego repertuaru - głównie franc. (A. Dumas syn, V. Sardou), ale także pol. (J.A. Fredro, L. Starzeński, A. Urbański). Nie wystawił jednak "Aktora" C.K. Norwida (zachowała się korespondencja w tej sprawie). Urządził konkurs dram. i zainicjował wybicie medalu na cześć A. Fredry. Opublikował "Sprawozdanie Dyrekcji Teatru Polskiego za lata 1864-1869" (Lwów 1869). Był energicznym, świetnym administratorem o dużym doświadczeniu, umiał dbać o sprawy finansowe. Nie miał jednak dostatecznego wykształcenia i kultury artystycznej. Najżyczliwszych sobie ludzi zrażał uporem i zarozumiałością. Nie znosił krytyki dopatrując się w niej zawiści. W obawie o wpływy na t. zwalczał szkołę dram. założoną przez Tow. Przyjaciół Sceny Polskiej we Lwowie. Gdy dobiegał końca sześcioletni kontrakt zawarty z M. rozwinięto przeciw niemu silną agitację. Pomimo tego, dzięki poparciu K. Jabłonowskiego, uzyskał znowu dzierżawę na sześć lat. Wzmocniło to jego pewność siebie, począł lekceważyć jeszcze bardziej aktorów i opinie prasy. Otrzymywał subwencję z funduszów krajowych (4000 guldenów rocznie), Wydział Krajowy powołał więc wskutek nacisku opinii publicznej komisję do zbadania stanu teatru. Niekorzystna ocena ze strony tej komisji spowodowała zawieszenie subwencji. Na żądanie K. Jabłonowskiego M. zrzekł się 24 III 1872 dyrekcji (za odszkodowaniem 10 000 guldenów). M. wyjechał następnie do Warszawy, gdzie rozpoczął ponownie starania o otwarcie prywatnego t. polskiego. W początku 1873 jeździł w tej sprawie do Petersburga, jednak nie uzyskał zgody władz rosyjskich. Zamieszkał następnie w Krakowie i pracował w Miejskiej Kasie Zaliczkowej. 18 IV 1881 ponownie objął dyr. t. lwow. na sześć lat. Okres drugiej dyr. lwow. zakończył się już po dwóch sez., 17 III 1883. Mimo niezłego repertuaru i gościnnych występów Romany Popiel, W. Rapackiego, J. Królikowskiego, B. Ładnowskiego i J. Rychtera oraz Sary Bernhardt (18 i 19 XI 1881) zainteresowanie publiczności było nikłe, nawet opera traciła sympatię i podupadała, ataki w prasie nie ustawały. Frekwencja w t. spadła jeszcze po pożarze w wiedeńskim Ringtheater. W końcu złożono w sejmie galicyjskim petycję o usunięcie M. z teatru. Uprzedzając debatę M. sam zrezygnował z dzierżawy. O kierownictwo t. lwow. starał się jeszcze raz w 1886, tym razem bezskutecznie. Po ostatecznym usunięciu się z t. powrócił do Krakowa i został urzędnikiem Kasy Oszczędności. Brał czynny udział w działalności wielu stowarzyszeń, m.in. w Tow. Strzeleckim. Przez pewien czas zasiadał w Radzie Miejskiej. Jako aktor, dzięki korzystnym warunkom zewnętrznym, grywał z powodzeniem przede wszystkim lekkich amantów i bohaterów, później role dram.: Karola ("Zbójcy"), Hetmana ("Horsztyński"), Antosia Rewizorczuka ("Karpaccy górale"), Bardosa ("Krakowiacy i Górale"). W okresie swej działalności dyrektorskiej występował rzadziej.
Bibl.: Estreicher: Teatra; J.I. Kraszewski: Listy do Adama i Joanny Miłaszewskich, Wrocław 1966 (il.); Miłaszewski: Spraw. 1864-69; Pepłowski: Teatr we Lwowie I, U; Afisz teatr. 1964/65 nr 9 (il.); Czas 1873 nr 219 (K. Estreicher); Dz. dla Wszystkich 1882 nr 20; Dz. pol. 1862 nr 158, 190; EMTA 1893 nr 522; Gaz. lwów. 1862 nr 199, 1863 nr 31; Goniec 1863 nr 36, 68; Kłosy 1873 nr 425, 426 (B. Zawadzki); Nowa Reforma 1893 nr 219; Tyg. powsz. 1881 nr 42, 43 (J. Prusinowski).
Ikon.: NN: Portret, olej - MHKraków; NN: Portret, lit., Dz. dla Wszystkich 1882 nr 20.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
