Zbigniew Pronaszko
PRONASZKO Zbigniew (27 maja 1885 Derebczyn na Podolu – 18 lutego 1958 Kraków)
scenograf
Był synem Franciszka Pronaszki, dyrektora cukrowni, i Feliksy Bony z Sawickich, bratem Andrzeja Pronaszki. Uczył się początkowo w Winnicy. Malarstwo studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Kijowie, później w 1906–11 w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (uczeń Teodora Axentowicza i Jacka Malczewskiego). Główną dziedziną twórczości Pronaszki stało się malarstwo sztalugowe i rzeźba. Był jednym z najwybitniejszych malarzy polskich pierwszej poł. XX w.
W 1914 w Krakowie wspólnie z bratem Andrzejem wziął udział w wystawie teatralnej (projekty do Judasza z Kariothu K.H. Rostworowskiego). Z tego okresu zachowały się też jego niezrealizowane projekty dekoracji do Dziadów (1915) i baletu Taniec ognia (1914–16). Jako scenograf debiutował 28 listopada 1915 w Zakopanem, gdzie wraz z Andrzejem Pronaszką projektował dekoracje do fragmentów Lilii Wenedy i Legionu w Teatrze Zjednoczonych Artystów (reżyserował Stefan Żeromski). W sezonie 1916/17 w krakowskim Teatrze im. Słowackiego projektował wspólnie z Andrzejem Pronaszką kostiumy do Akropolis (1916) i scenografię Niebieskiego ptaka (niezrealizowana), oraz wspólnie z Zygmuntem Wierciakiem dekoracje do Powrotu Odysa (praprem. 1917) i samodzielnie kostiumy; od lutego 1917 był naczelnym rekwizytorem Teatru Ludowego w Krakowie.
W 1917 wraz z bratem i Tytusem Czyżewskim stworzył tu grupę formistów. W 1919 wszedł do zespołu Reduty i jako „kierownik plastyki scenicznej” projektował dekoracje do otwierającego działalność Reduty przedstawienia Ponad śnieg. Stefan Żeromski nazwał go wówczas „niezwykle pomysłowym technikiem kulisy”. W 1919 ożenił się z Normą Taub. W 1922 projektował lalki do szopki satyrycznej „Pikadora” (Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jan Lechoń: Pierwsza szopka warszawska, Kraków 1922). W 1923 w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie projektował wspólnie z Andrzejem Pronaszką dekoracje do Czupurka, wspólnie z Stanisławem Popławskim rzeźby do Zmartwychwstania Karola Huberta Rostworowskiego, sam – scenografię Dardamelle rogacza. Również w tym samym roku w operetce krakowskiej projektował dekoracje do Ostatniego walca.
Podczas pobytu w Wilnie w 1923–24 (był tu zastępcą profesora Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego) projektował dekoracje dla opery do Opowieści Hoffmanna oraz dla Teatru Polskiego do Złotych więzów (1924). W grudniu 1924 rozpoczął pracę w Warszawie, w Teatrze im. Bogusławskiego, gdzie wspólnie z Andrzejem Pronaszką opracował scenografię Schillerowskich inscenizacji Pasterki wśród wilków, Bandurki, Kniazia Patiomkina, Złotego płaszcza, Achilleis (1925), Róży (1926), oraz Cyrulika sewilskiego w reżyserii Aleksandra Zelwerowicza (1926). W 1929 projektował dekoracje do Aidy w operze warszawskiej.
W 1933–38 współpracował w Krakowie z Teatrem Artystów „Cricot”, gdzie projektował m.in. scenografię Reportażu z przedmieścia (1934), maski i kostiumy do szopki politycznej Herod i Ariowie (1937), scenografię Męża i żony (1938).
Od 1945 był profesorem, a w 1949–51 rektorem ASP w Krakowie. Portretował ludzi teatru, m.in. Leona Schillera.
Bibliografia
H. Blumówna: Zbigniew Pronaszko, Warszawa 1958; EdS VIII; Encyklopedia współczesna, Warszawa 1957 s. 363; Kopiec wspomnień, Kraków 1959 (A. Pronaszko); J. Lau: Teatr Artystów „Cricot”, Kraków 1967; Łoza: Czy wiesz I (il.); F. Ruszczyc: Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w 1919–29, Wilno 1931 s. 35; Strzelecki: Plastyka teatr.; Szczublewski: Artyści i urzędnicy (il.); H. Vollmer: Algemeines Lexikon der Bildenden Kunstler des XX Jarhunderts t. III, Leipzig 1956; WEP; Droga 1927 nr 11/12, 1928 nr 1 (W. Zawistowski); Pam. teatr. 1964 z. 1/2 (A. Pronaszko: Mój życiorys artystyczny; tu il.); Warszawianka 1925 nr 316 (M. Treter); Wiad. lit. 1925 nr 46 (L. Niemojewski), 1926 nr 120 (S. Zahorska).
Ikonografia
Z. Pronaszko: Autoportret, olej, 1935 – MNKraków.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.
