Maria Deryng (Derynżanka)
DERYNG Maria, zamężna de Colonna Walewska (25 III 1857 Wilno - 1918 Rosja), aktorka. Była córką - Emila D. i Aleksandry z Wiśniewskich (Wiszniewskich), siostrą - Bronisława Bronisławskiego. Lata dziecinne spędziła w Wiłuniach, majątku swych dziadków na Litwie. W ósmym roku życia przyjechała wraz z rodziną do Warszawy. Do szkół chodziła w Krakowie i w Stanisławowie (i zapewne również w innych miastach galicyjskich w związku ze zmieniającymi się miejscami pobytu jej rodziców). Do zawodu aktorskiego przygotowywał ją ojciec. Zaczęła występować na scenie bardzo wcześnie. Wiadomo np., że już 3 VII 1866 uczestniczyła w Krakowie w zorganizowanym przez ojca przedstawieniu dziecinnym, a we wrześniu tego roku w przedstawieniach amatorskich; w 1869-70 grała w t. prywatnym Russockich w Wieliczce, m.in. 30 V 1869 Paulinę ("Stary jegomość") w przedstawieniu na dochód ojca. 28 IV 1870 grała Pazia w "Marii Stuart" J. Słowackiego w amatorskim przedstawieniu w t. krakowskim. W 1870 zaangażowana została do t. we Lwowie do tzw. ról naiwnych, na miejsce ustępującej Romany Popiel. Debiutowała na scenie lwow. 28 X 1870 w roli Adrianny ("Pożar w klasztorze") i pozostała tu do końca czerwca 1876. Przez cały pierwszy sez. grała role naiwnych, m.in. Walentynę ("Poszukuje się nauczyciela"), Helenkę ("Radcy pana radcy"), Floretkę ("Donna Diana"), Małgorzatę ("Safanduły"). Jak pisał S. Pepłowski, zdradzała już wtedy "talent niepospolity" do ról dram. i zamiłowanie do poważnego repertuaru. 29 IX 1871 wystąpiła po raz pierwszy w dramacie, w roli Joanny ("Maria Tudor"). Odtąd zaczęto jej powierzać role dram., a także tragiczne. 19 VII 1875 wystąpiła gościnnie w T. Letnim w Warszawie; grała rolę Małgorzaty w scenie więziennej z V aktu "Fausta" i odniosła duży sukces. Wróciła następnie do Lwowa i dopiero w 1876 została zaangażowana do WTR na miejsce wyjeżdżającej do Ameryki Heleny Modrzejewskiej. 30 VI 1876 odbył się ostatni występ D. we Lwowie.
Po raz pierwszy, już jako aktorka WTR, wystąpiła na scenie warsz. 8 VII 1876 w roli Ludwiki ("Intryga i miłość"). Objęła w Warszawie po H. Modrzejewskiej czołowe role bohaterek w dramatach i komediach, w których, szczególnie na początku, przyjmowana była entuzjastycznie. "Wstępnym bojem zwyciężyła wszystkich, przewyższała nawet swoją poprzedniczkę siłą temperamentu, choć nie dorównywała jej wdziękiem i subtelnością gry" - pisał W. Rapacki. Od 20 VI do 4 VII 1877 odbyła dziewięć gościnnych występów w Krakowie, 29 VI tego roku występowała w Wieliczce, w kwietniu i maju 1878 w t. we Lwowie, a od 13 do 21 XII 1879 z ogromnym powodzeniem w Pradze czeskiej. Stąd wyjechała do Wiednia i Paryża (brak wiadomości czy tam grała także). Od 24 I 1880 występowała w Warszawie. W 1882 znowu gościnnie występowała w Pradze (tym razem dwukrotnie - w maju i październiku) oraz w Poznaniu (13-27 IV). 15 i 17 I 1883 występowała po raz ostatni na scenie; grała w T. Wielkim w Warszawie Marcelinę ("Mieszczanie na prowincji") oraz tę samą rolę, w której tu debiutowała - Małgorzatę ("Faust"). 23 I tego roku odbył się w Warszawie jej ślub z Bogumiłem de Colonna Walewskim, prawnikiem. Po ślubie wyjechali oboje do Piotrkowa; później osiedlili się na stałe w Rosji, początkowo w Ochońsku w guberni permskiej, potem w Kazaniu, Irkucku, wreszcie we Władywostoku. D. odwiedzała niekiedy Polskę i projektowała nawet występy na scenie (w 1888 i 1894 w Warszawie, w 1893 w Krakowie), ale zamierzenia te nie zostały zrealizowane.
Została przez współczesnych uznana za jedną z najlepszych amantek romantycznych, zarówno w tragedii, jak i w komedii. Była średniego wzrostu, wątłej budowy; w twarzy dominowały duże, wyraziste oczy. H. Sienkiewicz tak opisywał jej warunki zewnętrzne i grę: "Postać wysmukła, wiotka, ale gibka, rysy wyraziste, z łatwością odbijające wrażenia, głos donośny, pełen owych głębokich drgań, płynących z duszy i trafiających do duszy, a przy tym giętki i dźwięczny"; "w grze nie ma misterności, nie ma drobiazgowego rzeźbienia szczegółów i zwykłych aktorskich efektów. Sposób traktowania szeroki a potężny"; braki techniki "nagradza pełnia uczucia i niepospolita twórczość", a gra D. "przede wszystkim jest natchnioną" (Gazeta Polska 1875 nr 260). S. Pepłowski opisując jej urodę i głos melodyjny, czysty mezzosopran, "niezwykle silny i dźwięczny", stwierdzał, że z tych wspaniałych warunków "artystka po mistrzowsku umiała skorzystać". Do najwybitniejszych jej ról należały m.in. Małgorzata ("Faust"), Ludwika ("Intryga i miłość"), Amalia ("Zbójcy"), Joanna ("Dziewica Orleańska"), Roza ("Lilla Weneda"), Goplana ("Balladyna"), Barbara ("Barbara Radziwiłłówna" A. Felińskiego), Alicja ("Hrabina de Sommerive"); szekspirowskie : Ofelia ("Hamlet"), Kordelia ("Król Lear"), Jessyka ("Kupiec wenecki"), Julia ("Romeo i Julia"); komediowe: Klara i Aniela ("Śluby panieńskie"), Aniela ("Wielki człowiek do małych interesów"), Zofia ("Przyjaciele"), Helena ("Przed ślubem").
Bibl.: Bogusławski: Siły i środki (il.); EdS IV; Estreicher: Teatra; Fredro na scenie; Got: Teatr Koźmiana; Hann: Shakespeare w Polsce; Kotarbiński: Ze świata ułudy s. 79-80: Modrzejewska, Chłapowski: Korespondencja; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; Rapacki: Sto lat (il.); H.Sienkiewicz: Sprawy bieżące, Warszawa 1950 s. 191-192; Szczublewski: Teatr warsz. (il.); Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustr., Warszawa 1895 t. XV (W. Rapacki; tu il.); EMTA 1888 nr 261, 262, 1894 nr 546, 551; Gaz. pol. 1875 nr 163, 260 (H. Sienkiewicz); Kłosy 1875 nr 534 (il.), 1880 nr 779; Kur. warsz. 1893 nr 356; Pam. teatr. 1952 z. 2/3 (A. Grodzicki s. 266-268); Tyg. ilustr. 1875 nr 396 (il.); Tyg. powsz. 1877 nr 28, 29 (I. Sewer-Maciejowski); Afisze, IS PAN, Bibl. Ukraińskiej Akademii Nauk Lwów; Chomiński; Jasiński; J. Pini-Suchodolska: Maria Deryng, PIW.
Ikon.: W. Walkiewicz: Portret, lit., Mucha 1876 nr 29; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, Muzeum Narodowe Praga, zb. J. Gota.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
